Οι ρίζες της λέξης
Μία πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για την ετυμολογία της
Μια διαφορετική πολεμική ανάλυση
Μια διαφορετική πολεμική ανάλυση
Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Μη σας τρομάζει ο τίτλος. Εξ άλλου τέτοιες αναλύσεις τις κάνουν ειδικοί επί του θέματος δηλ. οι πολεμικοί αναλυτές.
Εδώ πρόκειται για εκπλήρωση παλαιότερης υπόσχεσής μου όπου θα επιχειρήσω να προσεγγίσω την προέλευση της λέξης «πόλεμος» μέσα από αρχαία κείμενα και λεξικά, εξετάζοντας το θέμα, όχι από την ινδοευρωπαϊκή προέλευση και τεκμηρίωση που προέρχεται από τον γερμανικό φόβο του felm, αλλά και πέραν από το αρμενικό αρμένισμα του alm-uk(!).
Το να συμφωνεί κανείς ανεξέλεγκτα και ανεξερεύνητα με έστω και μεγάλους προλαλήσαντες δεν βρίσκεται μέσα στη λογική του γράφοντος‧ καθ’ ότι ο ίδιος στηρίζεται στην έρευνα των γραφών!
Αρχίζοντας από λεξικά όπως τα: Ετυμολογικόν Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής J. B. Hofman, Λεξικόν Ομηρικόν Ι. Πανταζίδου, Επίτομον Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης Π. Χ. Δορμπαράκη, Νικ. Γ. Δασκαλάκη, Λεξικόν Ορθογραφικόν Δ. Κυριακόπουλου, Λεξικό Δημ. Β. Δημητράκου, Λεξικό της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας του Παν. Α. Γιαννακόπουλου κ.α διαπιστώνει κανείς πως, ακολουθούν την «πεπατημένη» του ρ. πολεμίζω με διάφορες μικροδιαφοροποιήσεις, όπως και το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης της Liddell – Skott. Όσο για το Ετυμολογικόν Μέγα (Ε.Μ) γράφει: Πόλεμος‧ παρά τό τάς πόλεις μειοῦν‧ ἤ παρά τούς πολλούς ἀμάν, ὃ ἐστι θερίζειν καί κόπτειν ἤ παρά τό πόλεις ὀλύειν ἤ παρά το ὀλῶ, ὂλεμος.
Από της μικροδιαφοροποιήσεις αυτές προσπάθησα να ανακαλύψω τη διαφορά, προσεγγίζοντας το θέμα με βάση την Αριστοτελική λογική «ἐνδέχεται καί ἂλλως ἔχειν». Με βάση αυτή την προοπτική γίνεται και η ανάλυση του παρόντος.
Πόλεμος θεωρείται το σύνολο των συγκρούσεων και γενικά της αναμέτρησης με τον εχθρό. Με την ευρύτερη έννοια η λ. «πόλεμος» περιλαμβάνει πολλές μάχες και εξ αυτού έχουμε και την έκφραση χάθηκε μια μάχη αλλά δεν χάθηκε ο πόλεμος.
Ως αιτίες του πολέμου αυτού θεωρούνται οι αντιθέσεις μεταξύ των κρατών. Επομένως για να σταματήσουν οι πόλεμοι πρέπει να εξαλειφτούν αυτές οι αντιθέσεις‧ πράγμα ουσιαστικά αδύνατον. Και όπως μας λέει ο Πλάτων στους Νόμους (Α, 626) «Ἡ εἰρήνη εἶναι ἀκήρυκτος πόλεμος»*, και συμπληρώνει ο Θουκυδίδης «Ιστορίαι» (Α, 124) ότι «ἐκ τοῦ πολέμου μέν γάρ εἰρήνη βεβαιοῦται».
Όμως το θέμα μας δεν είναι αυτό, αλλά η προέλευση της λέξης…
Θεωρώ λοιπόν πως το εύκολο είναι να πει κανείς, πως ο πόλεμος προέρχεται από το ρ. πολεμίζω του οποίου η αρχική σημασία είναι «πάλλω (το δόρυ) αγωνίζομαι, κοπιάζω», αλλά και τραντάζω**. Όλ’ αυτά βέβαια με βάση όχι μόνο την επιχείρηση σύγκρισης με την… μητέρα Ινδοευρωπαϊκή, αλλά και την «αδήριτη ανάγκη» αυτό να…αποδειχτεί!
Ωστόσο τα ελληνικά της δεδομένα θεωρώ πως βρίσκονται κοντά στο πέλω – πέλομαι που σημαίνει κινούμαι, πηγαίνω-έρχομαι, συμβαίνω, επέρχομαι αλλά και πελεμίζω και με ετεροίωση (πελ/πολ) πολεμίζω. (βλ. λξκ. Δορμπαράκη & Γιαννακόπουλου).
Με αυτά σχετίζεται το ρ. πελάζω = πλησιάζω, προσέρχομαι, και το επίρρ. πέλας = πλησίον, και πέλαγος‧ το οποίο δεν πελάζει της γης και «εἰς τούς πέλας ἂγει» (Ε.Μ) (αντίθ. «ἑκάς» = μακράν).
Πιστεύω πως βασικό χαρακτηριστικό της λ. πόλεμος είναι το θέμα πολ- πελ- εκ του πέλω = περιπλανώμαι αλλά και κατοικώ. πολέω = περιφέρομαι, κινούμαι, αλλά και πόλις = πολιτεία, φρούριο (σχετ. η λ. πεζός, πεζικό). Με βάση τα παραπάνω η κίνηση των πολιτών γύρω από την «πόλιν» όχι μόνο για αμυντικούς λόγους αλλά και για πολεμικούς λόγους, λέγεται πόλεμος.
Το ρ. «πολεμίζω» επικ. λέγεται «πτολεμίζω» αλλά και «πτόλεμος» η δε «πόλις», «πτόλις». Τη συγγένεια αυτή την δηλώνει ή μάλλον την βεβαιώνει η μετατροπή του π σε τ. Ως εκ τούτου δεν «εγείρει ερμηνευτικά προβλήματα η εναλλαγή των π-/πτ- στην αρχή της λέξεως», αλλά, μάλλον επιβεβαιώνει τα ονόματα των Πτολεμαίων και του Νεοπτολέμου!
Εκτιμώ βέβαια πως αυτός είναι ο λόγος που δημιουργεί προβλήματα ή αν θέλετε σύγχυση στους Ινδοευρωπαϊστές. Εξ άλλου το βεβαιώνει και ο Θουκυδίδης βλ. (2.15) «καλεῖται…ἡ Ἀκρόπολις μέχρι τοῦδε ἔτι ὑπ’ Ἀθηναίων πόλις». Ο προστάτης ή οι προστάτες των πόλεων ελέγοντο και λέγονται «Πολιούχοι», «πολιούχος» (επικ. πολισσόος [ρ. σώζω]). Παράλληλα έχουμε και το «ἂστυ» που δηλώνει τις κατοικίες και τα οικήματα. Ακολουθεί ο «πολίτης» που ουσιαστικά είναι αυτός που κινείται πέριξ του πόλου (της πόλεως) ο οποίος παραμένει ακίνητος. Η δε ακρό-πολις ήταν το φρούριο της πόλης όπου εκκινούντο οι πολίτες για αμυντικούς λόγους αρχικά, και αργότερα επεκτάθηκε η σημασία τής σύγκρουσης με τον εχθρό. Το δε ρ. πολεύω και το πολέω ως αμεταβ. σημαίνει περιφέρομαι‧ και ως μεταβ. σημαίνει αροτριώ την γήν, ανασκάπτω δια του αρότρου (βλ. λξκ. Liddell – Scott λήμμα πολεύω-πολέω).
Πιστεύω πως στην ίδια οικογένεια ανήκει και το επίρρ. πέλας (ρ. πελάζω) που σημαίνει πλησιάζω, έρχομαι κοντά, προσεγγίζω‧ απ’ όπου και ο πελάτης…
Τέλος, ας μη μας διαφεύγει και ο αρχαίος στρατιώτης που υπηρετούσε ως Πελταστής (δηλ. ο ελαφρά οπλισμένος στρατιώτης προκειμένου να είναι ευκίνητος).
Πρόσθετα εξηγητικά
* Όπως προαναφέραμε ο «πόλεμος» δεν περιορίζει τη δράση του απαραίτητα με τα όπλα. Έχουμε διαφόρων ειδών «πολέμους» όπως π.χ οικονομικός πόλεμος, ψυχολογικός πόλεμος, ψυχρός πόλεμος. Ακόμα και η λ. «μάχη» μπορεί να γίνει χωρίς όπλα‧ βλ. μάχη της ντομάτας, του τελάρου!, της πατάτας...
Αν και η λέξη «πόλεμος» βρίσκεται μέσα στις λέξεις που ενδείκνυνται για σύγκριση σύμφωνα με τους φωνολογικούς κανόνες της «ινδοευρωπαϊκής ομογλωσσίας» όπως λ.χ ήλιος, σελήνη, χιόνι, βροχή, άλογο, λύκος, σκύλος‧ οι οποίες εμπίπτουν στην κατηγορία του βασικού λεξιλογίου,…παρ’ όλα αυτά η γενετική σχέση της λ. «πόλεμος», και όχι μόνο, με την Ι.Ε δεν φαίνεται ευλογοφανής και από τον λόγο ότι οι γλώσσες μόνες τους δεν μεταναστεύουν και μάλιστα από την…Ινδία. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε πως ούτε και οι Ινδοί μετανάστευσαν ή εκστράτευσαν ποτέ στην Ελλάδα, αλλά και ποτέ οι Έλληνες δεν μετέφρασαν ινδικά κείμενα στην ελληνική. Τουναντίον πήραν πλήθος ελληνικών λέξεων από τους μύθους του Ομήρου, όπως και τους φιλοσοφικούς διαλόγους του Πλάτωνος… Να επισημάνουμε ακόμα πως, ούτε και το ποσοστό των ομοιοτήτων -για να πούμε πως μια γλώσσα ανήκει στην Ι.Ε οικογένεια (το οποίο θεωρώ αυθαίρετο)- εκτιμώ πως υπερβαίνει το 20-25% κατά τους Ινδοευρωπαϊστές (βλ. Οι Ινδοευρωπαίοι Μέρος Α: Γλώσσα και πολιτισμός Γ. Κ. Γιαννάκης εκδ. Καρδαμίτσα 2014). Οι όποιες ομοιότητες πιστεύω πως κινούνται στο επίπεδο των τυχαίων ομοιοτήτων που συμβαίνουν ανάμεσα στις γλώσσες του κόσμου. Άρα η ιστορική προοπτική που μας παρέχει αυτό το μοντέλο πάσχει ως προς τη διατοπική διάσταση και το γεωγραφικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο υπάρχει και αναπτύσσεται η γλώσσα. Καταλήγουμε λοιπόν στη διαπίστωση ότι δεν αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο το ότι κάποιες λέξεις μοιάζουν με τις ελληνικές, και γι αυτό έχουμε κοινό γλωσσικό πρόγονο. Είναι βέβαιο όμως πως το γαλλ. polemigue, το ιταλ. polemico, το ισπανικό polemico, το αγγλ. polemic, και το γερμαν. polemic προέρχονται από το ελληνικό πόλεμος, πολεμικός.
Ωστόσο το θέμα – πρόβλημα της ινδοευρωπαϊκής ομοεθνίας- ομογλωσσίας είναι τεράστιο και παρουσιάζει σοβαρά μειονεκτήματα όχι μόνο γλωσσικά αλλά και ιστορικά. Καθ’ ότι ουδεμία παράδοσις ή μυθολογία αναφέρει τους ινδοευρωπαίους.
** βλ. Ησιοδ. Θεογ. 458 «…καί ὑπό βροντῆς πολεμίζεται εὐρεῖα χθών» δηλ. με τη βροντή του τραντάζει την απέραντη γη (ερμην. Σταύρου & Άγγελου Βλάχου).
Εδώ πρόκειται για εκπλήρωση παλαιότερης υπόσχεσής μου όπου θα επιχειρήσω να προσεγγίσω την προέλευση της λέξης «πόλεμος» μέσα από αρχαία κείμενα και λεξικά, εξετάζοντας το θέμα, όχι από την ινδοευρωπαϊκή προέλευση και τεκμηρίωση που προέρχεται από τον γερμανικό φόβο του felm, αλλά και πέραν από το αρμενικό αρμένισμα του alm-uk(!).
Το να συμφωνεί κανείς ανεξέλεγκτα και ανεξερεύνητα με έστω και μεγάλους προλαλήσαντες δεν βρίσκεται μέσα στη λογική του γράφοντος‧ καθ’ ότι ο ίδιος στηρίζεται στην έρευνα των γραφών!
Αρχίζοντας από λεξικά όπως τα: Ετυμολογικόν Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής J. B. Hofman, Λεξικόν Ομηρικόν Ι. Πανταζίδου, Επίτομον Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης Π. Χ. Δορμπαράκη, Νικ. Γ. Δασκαλάκη, Λεξικόν Ορθογραφικόν Δ. Κυριακόπουλου, Λεξικό Δημ. Β. Δημητράκου, Λεξικό της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας του Παν. Α. Γιαννακόπουλου κ.α διαπιστώνει κανείς πως, ακολουθούν την «πεπατημένη» του ρ. πολεμίζω με διάφορες μικροδιαφοροποιήσεις, όπως και το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης της Liddell – Skott. Όσο για το Ετυμολογικόν Μέγα (Ε.Μ) γράφει: Πόλεμος‧ παρά τό τάς πόλεις μειοῦν‧ ἤ παρά τούς πολλούς ἀμάν, ὃ ἐστι θερίζειν καί κόπτειν ἤ παρά τό πόλεις ὀλύειν ἤ παρά το ὀλῶ, ὂλεμος.
Από της μικροδιαφοροποιήσεις αυτές προσπάθησα να ανακαλύψω τη διαφορά, προσεγγίζοντας το θέμα με βάση την Αριστοτελική λογική «ἐνδέχεται καί ἂλλως ἔχειν». Με βάση αυτή την προοπτική γίνεται και η ανάλυση του παρόντος.
Πόλεμος θεωρείται το σύνολο των συγκρούσεων και γενικά της αναμέτρησης με τον εχθρό. Με την ευρύτερη έννοια η λ. «πόλεμος» περιλαμβάνει πολλές μάχες και εξ αυτού έχουμε και την έκφραση χάθηκε μια μάχη αλλά δεν χάθηκε ο πόλεμος.
Ως αιτίες του πολέμου αυτού θεωρούνται οι αντιθέσεις μεταξύ των κρατών. Επομένως για να σταματήσουν οι πόλεμοι πρέπει να εξαλειφτούν αυτές οι αντιθέσεις‧ πράγμα ουσιαστικά αδύνατον. Και όπως μας λέει ο Πλάτων στους Νόμους (Α, 626) «Ἡ εἰρήνη εἶναι ἀκήρυκτος πόλεμος»*, και συμπληρώνει ο Θουκυδίδης «Ιστορίαι» (Α, 124) ότι «ἐκ τοῦ πολέμου μέν γάρ εἰρήνη βεβαιοῦται».
Όμως το θέμα μας δεν είναι αυτό, αλλά η προέλευση της λέξης…
Θεωρώ λοιπόν πως το εύκολο είναι να πει κανείς, πως ο πόλεμος προέρχεται από το ρ. πολεμίζω του οποίου η αρχική σημασία είναι «πάλλω (το δόρυ) αγωνίζομαι, κοπιάζω», αλλά και τραντάζω**. Όλ’ αυτά βέβαια με βάση όχι μόνο την επιχείρηση σύγκρισης με την… μητέρα Ινδοευρωπαϊκή, αλλά και την «αδήριτη ανάγκη» αυτό να…αποδειχτεί!
Ωστόσο τα ελληνικά της δεδομένα θεωρώ πως βρίσκονται κοντά στο πέλω – πέλομαι που σημαίνει κινούμαι, πηγαίνω-έρχομαι, συμβαίνω, επέρχομαι αλλά και πελεμίζω και με ετεροίωση (πελ/πολ) πολεμίζω. (βλ. λξκ. Δορμπαράκη & Γιαννακόπουλου).
Με αυτά σχετίζεται το ρ. πελάζω = πλησιάζω, προσέρχομαι, και το επίρρ. πέλας = πλησίον, και πέλαγος‧ το οποίο δεν πελάζει της γης και «εἰς τούς πέλας ἂγει» (Ε.Μ) (αντίθ. «ἑκάς» = μακράν).
Πιστεύω πως βασικό χαρακτηριστικό της λ. πόλεμος είναι το θέμα πολ- πελ- εκ του πέλω = περιπλανώμαι αλλά και κατοικώ. πολέω = περιφέρομαι, κινούμαι, αλλά και πόλις = πολιτεία, φρούριο (σχετ. η λ. πεζός, πεζικό). Με βάση τα παραπάνω η κίνηση των πολιτών γύρω από την «πόλιν» όχι μόνο για αμυντικούς λόγους αλλά και για πολεμικούς λόγους, λέγεται πόλεμος.
Το ρ. «πολεμίζω» επικ. λέγεται «πτολεμίζω» αλλά και «πτόλεμος» η δε «πόλις», «πτόλις». Τη συγγένεια αυτή την δηλώνει ή μάλλον την βεβαιώνει η μετατροπή του π σε τ. Ως εκ τούτου δεν «εγείρει ερμηνευτικά προβλήματα η εναλλαγή των π-/πτ- στην αρχή της λέξεως», αλλά, μάλλον επιβεβαιώνει τα ονόματα των Πτολεμαίων και του Νεοπτολέμου!
Εκτιμώ βέβαια πως αυτός είναι ο λόγος που δημιουργεί προβλήματα ή αν θέλετε σύγχυση στους Ινδοευρωπαϊστές. Εξ άλλου το βεβαιώνει και ο Θουκυδίδης βλ. (2.15) «καλεῖται…ἡ Ἀκρόπολις μέχρι τοῦδε ἔτι ὑπ’ Ἀθηναίων πόλις». Ο προστάτης ή οι προστάτες των πόλεων ελέγοντο και λέγονται «Πολιούχοι», «πολιούχος» (επικ. πολισσόος [ρ. σώζω]). Παράλληλα έχουμε και το «ἂστυ» που δηλώνει τις κατοικίες και τα οικήματα. Ακολουθεί ο «πολίτης» που ουσιαστικά είναι αυτός που κινείται πέριξ του πόλου (της πόλεως) ο οποίος παραμένει ακίνητος. Η δε ακρό-πολις ήταν το φρούριο της πόλης όπου εκκινούντο οι πολίτες για αμυντικούς λόγους αρχικά, και αργότερα επεκτάθηκε η σημασία τής σύγκρουσης με τον εχθρό. Το δε ρ. πολεύω και το πολέω ως αμεταβ. σημαίνει περιφέρομαι‧ και ως μεταβ. σημαίνει αροτριώ την γήν, ανασκάπτω δια του αρότρου (βλ. λξκ. Liddell – Scott λήμμα πολεύω-πολέω).
Πιστεύω πως στην ίδια οικογένεια ανήκει και το επίρρ. πέλας (ρ. πελάζω) που σημαίνει πλησιάζω, έρχομαι κοντά, προσεγγίζω‧ απ’ όπου και ο πελάτης…
Τέλος, ας μη μας διαφεύγει και ο αρχαίος στρατιώτης που υπηρετούσε ως Πελταστής (δηλ. ο ελαφρά οπλισμένος στρατιώτης προκειμένου να είναι ευκίνητος).
Πρόσθετα εξηγητικά
* Όπως προαναφέραμε ο «πόλεμος» δεν περιορίζει τη δράση του απαραίτητα με τα όπλα. Έχουμε διαφόρων ειδών «πολέμους» όπως π.χ οικονομικός πόλεμος, ψυχολογικός πόλεμος, ψυχρός πόλεμος. Ακόμα και η λ. «μάχη» μπορεί να γίνει χωρίς όπλα‧ βλ. μάχη της ντομάτας, του τελάρου!, της πατάτας...
Αν και η λέξη «πόλεμος» βρίσκεται μέσα στις λέξεις που ενδείκνυνται για σύγκριση σύμφωνα με τους φωνολογικούς κανόνες της «ινδοευρωπαϊκής ομογλωσσίας» όπως λ.χ ήλιος, σελήνη, χιόνι, βροχή, άλογο, λύκος, σκύλος‧ οι οποίες εμπίπτουν στην κατηγορία του βασικού λεξιλογίου,…παρ’ όλα αυτά η γενετική σχέση της λ. «πόλεμος», και όχι μόνο, με την Ι.Ε δεν φαίνεται ευλογοφανής και από τον λόγο ότι οι γλώσσες μόνες τους δεν μεταναστεύουν και μάλιστα από την…Ινδία. Στο σημείο αυτό να επισημάνουμε πως ούτε και οι Ινδοί μετανάστευσαν ή εκστράτευσαν ποτέ στην Ελλάδα, αλλά και ποτέ οι Έλληνες δεν μετέφρασαν ινδικά κείμενα στην ελληνική. Τουναντίον πήραν πλήθος ελληνικών λέξεων από τους μύθους του Ομήρου, όπως και τους φιλοσοφικούς διαλόγους του Πλάτωνος… Να επισημάνουμε ακόμα πως, ούτε και το ποσοστό των ομοιοτήτων -για να πούμε πως μια γλώσσα ανήκει στην Ι.Ε οικογένεια (το οποίο θεωρώ αυθαίρετο)- εκτιμώ πως υπερβαίνει το 20-25% κατά τους Ινδοευρωπαϊστές (βλ. Οι Ινδοευρωπαίοι Μέρος Α: Γλώσσα και πολιτισμός Γ. Κ. Γιαννάκης εκδ. Καρδαμίτσα 2014). Οι όποιες ομοιότητες πιστεύω πως κινούνται στο επίπεδο των τυχαίων ομοιοτήτων που συμβαίνουν ανάμεσα στις γλώσσες του κόσμου. Άρα η ιστορική προοπτική που μας παρέχει αυτό το μοντέλο πάσχει ως προς τη διατοπική διάσταση και το γεωγραφικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο υπάρχει και αναπτύσσεται η γλώσσα. Καταλήγουμε λοιπόν στη διαπίστωση ότι δεν αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο το ότι κάποιες λέξεις μοιάζουν με τις ελληνικές, και γι αυτό έχουμε κοινό γλωσσικό πρόγονο. Είναι βέβαιο όμως πως το γαλλ. polemigue, το ιταλ. polemico, το ισπανικό polemico, το αγγλ. polemic, και το γερμαν. polemic προέρχονται από το ελληνικό πόλεμος, πολεμικός.
Ωστόσο το θέμα – πρόβλημα της ινδοευρωπαϊκής ομοεθνίας- ομογλωσσίας είναι τεράστιο και παρουσιάζει σοβαρά μειονεκτήματα όχι μόνο γλωσσικά αλλά και ιστορικά. Καθ’ ότι ουδεμία παράδοσις ή μυθολογία αναφέρει τους ινδοευρωπαίους.
** βλ. Ησιοδ. Θεογ. 458 «…καί ὑπό βροντῆς πολεμίζεται εὐρεῖα χθών» δηλ. με τη βροντή του τραντάζει την απέραντη γη (ερμην. Σταύρου & Άγγελου Βλάχου).
ΠΗΓΗ Η ΑΛΗΘΕΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Εδώ Ομηρούπολη Ονειρούπολη