Κυριακή 24 Ιανουαρίου 2016

5. ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ


ΓΙΑΝ(Ν)ΗΣ  Κ. ΚΟΡΔΑΤΟΣ
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
(Μέρος 5)


Ο Όμηρος εivαι ιστορικό πρόσωπο;Στην περίοδο αυτή—πότε ακριβώς δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε—εμφανίστηκεν ο Όμηρος. Κατά τη γνώμη μας ο ποιητής αυτός ήταν αοιδός, ανήκε δηλαδή στην τάξη του ιερατείου. Πού γεννήθηκε και πού μεγάλωσε δεν ξέρομε. Ίσως σε κάποια πόλη της αντικρινής από τη Χίο περιοχής. Μα αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία. Κι' αν ξέραμε που γεννήθηκε και που έζησε, πάλι δεν θα μπορούσαμε από την πληροφορία και μόνο αυτή να λύσουμε το ομηρικό ζήτημα. Σημασία έχει να καθορίσουμε ποια ήταν η θέση του Ομήρου μέσα στην κοινωνία του. Σύμφωνα λοιπόν με όσα είπαμε ως εδώ είναι για μας απόλυτα βέβαιο πως ο Όμηρος ήταν αοιδός. Μα ήταν ένας αοιδός με πολύ μεγάλο ποιητικό ταλέντο. Όταν λοιπόν με την κοινωνική διαφοροποίηση που συντελέσθηκε στις ελληνικές (αιολοϊωνικές) πόλεις της Μικρασίας, οι αοιδοί έχασαν τα προνόμια τους και παράλληλα επινοήθηκε και καθιερώθηκε η νέα (δημοτική) γραφή, ο αοιδός αυτός κάθισε και μετέγραψε τους παλιούς ύμνους και ιστορίες 68 από τα ιερά βιβλία. Η τέτοια του πράξη στην αρχή δεν κατακρίθηκε από τους ευγενείς που είχαν στο αναμεταξύ συγκεντρώσει μεγάλη εξουσία στα χέρια τους. Μα άμα πέρασαν μερικά χρόνια και τα μεταγραμμένα στη νέα γραφή τραγούδια έκαναν μεγάλη εντύπωση στο λαό, όχι μόνο οι ιερείς άρχισαν να κατακρίνουν τον Όμηρο, μα και οι ευγενείς δεν έβλεπαν με καλό μάτι την τέτοια προσπάθεια του και το νέο επάγγελμα του, γιατί έβρισκαν πως ο νεωτερισμός αυτός του Ομήρου μπορεί να βλάψη. Άρχισε λοιπόν συστηματική καταδρομή εναντίον του και καθόλου απίθανο να χαρακτηρίσθηκε αποστάτης και ασεβής. Ίσως για το λόγο αυτό να τον ωνόμασαν Όμηρο, γιατί φαίνεται το οικογενειακό του όνομα ήταν άλλο. Η λέξη όμηρος είναι ξένη (φρυγική ή λυδική) και πιθανό να σήμαινε τον αποστάτη, τον υβριστή των θείων, τον ιερόσυλο ή κάτι τέτοιο. Βέβαια δεν έχομε γραπτές πηγές που να μας το επιβεβαιώνουν αυτό. Ωστόσο όμως όλοι οι αρχαίοι θρύλοι γύρω στη ζωή και τη δράση του Ομήρου, και όλες οι γραπτές μαρτυρίες, μόνο σ' ένα τέτοιο συμπέρασμα μας οδηγούν. Πρώτα πρώτα έχομε τη μαρτυρία του Ηροδότου που λέει πως ο Όμηρος και ο Ησίοδος 69 έζησαν στην ίδια εποχή
και πως:

“Αυτοί είναι που έγραψαν τη θεογονία των Ελλήνων και πού έδωκαν στους θεούς ονόματα και που τους απέδωκαν τιμές και καθώρισαν το επάγγελμα τους και που περιγράψανε τις μορφές τους” (Β. 53).Η πληροφορία αυτή, κατά τη γνώμη μου, έχει μεγάλη σημασία, γιατί μας λέει καθαρά πως ως τα χρόνια του Ομήρου και του Ησιόδου η ελληνική “θεολογία” ήταν ένα είδος ταμπού· ήταν δηλαδή απαγορευμένο στο λαό όχι μόνο να καταπιάνεται με έργα τελετουργικά, μα και ούτε να προφέρη ονόματα θεών και γενικά να “συζητή” για θρησκευτικά ζητήματα 70. Όπως και στην Αίγυπτο, Βαβυλώνα, Παλαιστίνη κι' αλλού κάθε ζήτημα που σχετίζονταν με τη λατρεία ήταν αποκλειστικά έργο των ιερέων 71. Από όσα όμως γράφει ο Ηρόδοτος είναι φανερό πως στην Ελλάδα το ιερατείο στα χρόνια του Ομήρου και Ησιόδου έχασε την προνομιούχα θέση του και έπαυσε να είναι ο αποκλειστικός φύλακας των θρησκευτικών παραδόσεων, γιατί οι παραδόσεις αυτές έγιναν κτήμα όλου του λαού 72. Ο Όμηρος λοιπόν και ο Ησίοδος ήταν οι πρώτοι εκλαϊκευτές όλων των παλαιών ιερατικών παραδόσεων. Πού όμως βρήκαν τα κείμενα; Είπαμε παραπάνω πως υπήρχαν “αρχεία”, δηλαδή ιερά βιβλία, και αυτά χρησιμοποίησαν. Γι' αυτό και ο Αριστοτέλης (κατά μαρτυρία του Πορφυρίωνος) έλεγε πως ο Όμηρος εποίει τα πράγματα “οἶα ἦν τότε”, δηλαδή τα έγραφε όπως ήταν πρίν απ' αυτόν.Ποια όμως διάλεκτο μεταχειρίστηκε; Να ένα άλλο ζήτημα πού έβαλε τους φιλολόγους και τους ομηριστάς σε μεγάλους μπελάδες. Σύμφωνα με όσα έχομε πει ως εδώ, είναι φανερό πως ο Όμηρος, μια που προέρχονταν από το αιολικό ιερατείο και επειδή μετέγραψε την αχαϊκή παράδοση, μεταχειρίστηκε μάλλον το αιολικό ιδίωμα 73. Αυτό είναι το πιθανώτερο.
Όπως είπαμε όμως, ο Όμηρος με τον καιρό αντίκρυσε την καταδρομή των ιερέων και ίσως και των ευγενών. Γι' αυτό παντού έβρισκε την περιφρόνηση και το χλευασμό. Η τέτοια καταφορά βάσταξε και στους ύστερα από το θάνατο του αιώνες. Η αριστοκρατική παράδοση μιλούσε με περιφρόνηση για τους δύο ποιητές που εκλαΐκευσαν το πιο μεγάλο μέρος των θρησκευτικών παραδόσεων 74. Οι Ορφικοί πρώτα και ύστερα ο Πυθαγόρας, ο Ηράκλειτος και άλλοι καταφέρθηκαν και είπανε πολλά εναντίον του Ομήρου 75. Κι' αυτός ο Πλάτων που πολλές φορές ανάφερει τον Όμηρο 76, δεν είχε καλή ιδέα για τον ποιητή της Ιλιάδας και Οδύσσειας. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος, λέει, φτιάχνουν ψεύτικους μύθους για να διασκεδάζουν τους ανθρώπους (Πολιτ. 377e). Μα ο Πλάτων δεν σταματά ως εδώ. Λέει ακόμα πως ο Όμηρος και άλλοι ποιητές λένε πράγματα που κι' αν είναι σωστά δεν έπρεπε να γράφουνται και να κοινολογούνται και πως στον ποιητή της “Ιλιάδας” άρεσαν τα ψέμματα, γι' αυτό και ο Όμηρος δεν έχει θέση στην πλατωνική Πολιτεία 77.
Ο Πλάτων επικρίνει τον Όμηρο.
Και σα να μη φτάνουν οι τέτοιοι του χαρακτηρισμοί, λέει ακόμα πως ο Όμηρος και ο Ησίοδος γύριζαν σαν αλήτες από χώρες σε χωριά απαγγέλλοντας τις ραψωδίες τους, δεν μπόρεσαν δε πουθενά ούτε την αρετή να διδάξουν κι' ούτε να αποκτήσουν πιστούς φίλους και υποστηρικτές. Κι' αυτός ο φίλος του Ομήρου, ο Κρεώφυλος. φέρθη πολύ πρόστυχα στον ποιητή. Τέτοια ήταν η επίδραση του Ομήρου! Ποιητής χωρίς φίλους, χωρίς κύρος, χωρίς οπαδούς! Γι' αυτό μιά που δεν ήταν σπουδαία προσωπικότητα, ούτε ωφέλησε καμμιά πόλη με τα έπη του, ούτε πέρασε για σπουδαίος νομοθέτης, διδάσκαλος ή σοφός, και ούτε καμμιά πολιτεία τόνε μνημονεύει για δικό της αρχηγό 78.
Αν δεν κάνω λάθος, τα όσα λέει εδώ ο Πλάτων όχι μόνο έχουν άμεση σχέση με την καταφορά της αριστοκρατικής παράταξης εναντίον του Ομήρου —και το γιατί το είπαμε παραπάνω—μα και μας κατατοπίζουν στο ζήτημα: γιατί ήταν στην αρχαιότητα άγνωστη η πατρίδα του. Μιά που ο ποιητής έγινε ο στόχος του κατατρεγμού των αριστοκρατικών “γύριζε σαν αλήτης από χώρες σε χωριά”. Κι' όχι μοναχά ξεχάστηκε το παλιό πατρογονικό του όνομα, αφού επικράτησε το παρατσούκλι που του κόλλησαν οι ευγενείς, μα και καμμιά πολιτεία της Μικρασίας δεν παραδέχονταν πως ο ποιητής ήταν δικός της, ή πως την ωφέλησε με τα ποιήματα του και καμμιά δεν το θεωρούσε τιμή της να παραδεχθή πως γεννήθηκε στον τόπο της. Ήταν λοιπόν αποδιοπομπαίος τράγος79. Η τέτοια όμως καταδρομή βάσταξε εκατό, ίσως και παραπάνω χρόνια. Γι' αυτό καμμιά ελληνική μικρασιατική πολιτεία δεν δέχονταν τον Όμηρο για πολίτη της. Πιο υστέρα από το τέλος του Ζ' αιώνα τα πράγματα άρχιζαν ν' αλλάζουν. Στις ελληνικές πολιτείες της Μικρασίας έγιναν επαναστάσεις και πολιτειακές μεταβολές. Οι αριστοκρατικοί ήταν στα χρόνια αυτά από κάτω. Πιέζονταν, εξορίζονταν, σφάζονταν. Στην περίοδο λοιπόν αυτή η κάθε χώρα από όπου πέρασεν ο Όμηρος κολακεύονταν να πιστεύη πως ο ποιητής ήταν γέννημα και θρέμμα δικό της. Έτσι δημιουργήθηκεν ολόκληρος θρύλος και εφτά πολιτείες τσακώνονταν για την πατρίδα του Ομήρου, γιατί η κάθε μία από τις εφτά ισχυρίζονταν πως ο ποιητής γεννήθηκε στον τόπο της.


Ο Ησίοδος και οι αγρότες.
To ίδιο έπαθε και ο Ησίοδος. Και γι' αυτόν δεν ξέρομε καλά καλά πού γεννήθηκε και πού μεγάλωσε. Φαίνεται δε πως στον καιρό που οι αγροτικές μάζες (οι διάκριοι) σε πολλές περιοχές πήραν την πολιτική εξουσία, άρχισαν να βρίζουν τους πρωτευουσιάνους και τους ευγενείς —η γένεση της κωμωδίαςαυτήν την αφορμή έχει— και να παρουσιάζουν τον Ησίοδο σαν διανοούμενο που ήταν ο πνευματικός ηγέτης των αγροτών. Οι αγρότες δηλαδή για να δείξουν πως κι' αυτοί είναι εκλεκτό γένος και πως έχουν πολιτισμό βάφτισαν τον Ησίοδο τσοπάνο. Κι' ακόμα έπλασαν την παράδοση, πως σ' αυτόν πρώτα τον τσοπάνο, που έβοσκε τα πρόβατά του στον άγιο Ελικώνα, οι θέαινες Μούσες έδωκαν το χάρισμα του έμμετρου λόγου (στίχ. 22-24). Απαντώντας όμως οι αριστοκράτες στην καυχησιολογία αυτή των αγροτών “έβαλαν” τις Μούσες να λένε: “Τσομπάνηδες χωριαταρέοι, θλιβερά ντροπιάσματα που μόνο για την κοιλιά σας ζήτε, ξέρομε ψέμματα πολλά να σας λέμε όμοια μ' αλήθειες (δηλαδή ξέρομε να να σας πατούμε κοροϊδίες), μα άμα θέλομε ξέρομε κι' αληθινά να μιλούμε”. Και φυσικά, οι Μούσες “μιλούσαν αληθινά” μόνο στους ποιητές των αριστοκρατών. Θαρρώ πως μόνο αυτή η ερμηνεία στέκει στους στίχους 22-28 της “Θεογονίας”. Το ότι το κείμενο είναι ταραγμένο και οι στίχοι 26 - 28 ξένη παρεμβολή το παρατήρησαν και άλλοι. Δεν βγαίνει όμως κανένα νόημα αν δεν χαρακτηρίσουμε σαν προσθήκη όλους τους στίχους 22-35, που δεν έχουν καμμιά θέση στο κείμενο έτσι που είναι βαλμένοι.
Ο Όμηρος τυφλώθηκε;
Σαν τελικό συμπέρασμα της άποψης που υποστηρίζομε βγαίνει πως τον ποιητή στα τελευταία ίσως χρόνια της ζωής του να τον τύφλωσαν οι εχθροί του. Για να επιμένη η αρχαία παράδοση πως ήταν τυφλός θα πη πως κάτι είχε συμβή. Στη βιογραφία του Ομήρου που αποδίδεται στον Πλούταρχο (Α, 2) σημειώνεται πως ο ιστορικός Έφορος που ήταν από την Κύμη της Μικρασίας έγραψε πως ο ποιητής της “Ιλιάδας” “ἐπηρώθη τὰς ὄψεις”. Δεν μας λέει όμως πως και πότε. Ωστόσο η μαρτυρία αυτή δεν μπορεί να είναι από την αρχή ως το τέλος θρύλος. Έχει τη βάση της σε κάποιο ιστορικό γεγονός 80. Και δεν είναι καθόλου απίστευτο να τύφλωσαν τον ποιητή εκείνοι που τόνε χαρακτήρισαν για αποστάτη και επικίνδυνο νεωτεριστή. Εξ άλλου ο τέτοιος τρόπος της τιμωρίας δεν ήταν άγνωστος στα παλιά εκείνα τα χρόνια, μα ίσα-ίσα νόμιμος. Από την Ιλιάδα (Β, 594 και παρ.) μαθαίναμε πως κάποιος παλαιός ποιητής που τον έλεγαν Θάμυρι, επειδή τάβαλε με τις Μούσες (που θα πή πως ήρθε σε σύγκρουση με το ιερατείο) τυφλώθηκε 81. Κάτω από το θρύλο αυτόν δεν είναι απίθανο κάποιος μεταγενέστερος ραψωδός να θέλησε να περιγράψη το πάθημα (=τιμωρία) του Ομήρου.
Εξόν απ' αυτά που είπαμε παραπάνω πρέπει να προσέξουμε πολύ και τα όσα γράφει ο Πλάτων στους “Νόμους” του. Ο φιλόσοφος συζητώντας πάνω στο ζήτημα πως πρέπει να μορφώνουνται (εκπαιδεύουνται) οι νέοι μαζί με άλλα λέει πως πρέπει να καθορισθούν από τα πριν και οι θρησκευτικοί ύμνοι που θα ψάλλωνται για τον κάθε θεό όταν γίνωνταιοι ιεροτελεστίες. Τονίζει όμως πως:

“Αν κανένας έξω από τα διαταγμένα προσφέρη σε κάποιο θεό άλλους ύμνους και χορούς, τότε να έχουν το δικαίωμα οι ιερείς και οι ιέρειες μαζί με τους νομοφύλακες να εμποδίζουν στην αρχή με καλόν τρόπο τους πολίτες αυτούς να παραβαίνουν τα διαταγμένα. Αν δε ο εμποδιζόμενος δεν θέλη να σταματήση, τότε σ' όλη του τη ζωή να καταγγέλλεται για την ασέβεια του από τον κάθε πολίτη και να δικάζεται γι' αυτό”.
(Νόμοι 799b).
Και παρακάτω λέει πάλι ο φιλόσοφος:“...Έξω από τις δημόσιες μελωδίες και τα ιερά και όλους τους χορούς των νέων κανείς ας μη προφέρη τίποτα περισσότερο ή διαφορετικό από τους νόμους, ούτε να μετακινή (αλλάζη) τα θεσπισμένα. Κι' αν παρουσιασθή κανένας τέτοιος, αυτόν ας τον διώχνουν (οι ιερείς) χωρίς να τον τιμωρούν. Άμα όμως δεν υπακούη, καθώς είπαμε και πριν από λίγο, ας τον τιμωρούν οι νομοφύλακες και οι ιέρειες και οι ιερείς”
(Νόμοι 801d).
Μα ο Πλάτων ξεκαθαρίζει πιο καλά τη σκέψη του και τονίζει πως πρέπει να μπή νόμος που να μην επιτρέπη στους ποιητές που γράφουν θρησκευτικούς ύμνους και να λένε ότι τους κατέβει. Κυρίως δε ο ποιητής δεν πρέπει ν' ανακατεύεται στα θρησκευτικά πράγματα και να φτιάχνε ύμνους και προσευχές που δεν αρέσουν στους θεούς, γιατί έτσι αντί για καλό κάμνει κακό. Γι' αυτό πρέπει να θεσπισθή νόμος που να ορίζη τα εξής:“Ο ποιητής έξω από τα νόμιμα της Πολιτείας και τα δίκαια ή τα καλά ή τα αγαθά τίποτε δεν πρέπει να κάμνη. Όσα δε συνθέση να μην έχη δικαίωμα να τα δημοσιεύση πριν τα παρουσιάση στους αρμόδιους κριτές και νομοφύλακες για να τα ελέγξουν και τα εγκρίνουν”
(Νόμοι 801d).
Γιατί άραγε τα έγραψεν αυτά ο Πλάτων; Ήταν επηρεασμένος από την αιγυπτιακή και ινδικη παράδοση και την εκεί κοινωνική και πολιτειακή διοργάνωση; Ίσως ναι. Μα αν δεν είχε υπ' όψη του και την παλιά ελληνική ιερατική παράδοση και δεν πίστευε πως ο Όμηρος και ο Ησίοδος με όσα έκαμαν έβλαψαν αντί να ωφελήσουν, δεν θα έγραφε τα παραπάνω. Ακολουθώντας λοιπόν ο φιλόσοφος την αριστοκρατική παράδοση, επιμένει πως πρέπει να θεσπισθή ειδικός νόμος που απ' τη μιά μεριά να υποχρεώνη τους ποιητές που καταπιάνονται με τη θρησκευτική υμνολογία να ζητούν την έγκριση των ιερέων, και από την άλλη να τιμωρούνται όσοι παραβαίνουν τις διαταγές της ιερατικής λογοκρισίας.Από τα γραφόμενα αυτά του Πλάτωνα βγαίνει πρώτα πως στην Ελλάδα υπήρχαν ποιητές που ήρθαν σε σύγκρουση με τους ιερείς και δεύτερο πως οι τέτοιοι παραβάτες πρέπει, στο μέλλον να τιμωρούνται αυστηρά. Αν ο φιλόσοφος δεν είχε υπ' όψη του τις παλιές ελληνικές παραδόσεις δεν θα προσπαθούσε να διορθώση τα κακώς κείμενα.
* * *
Οι Ραψωδοί.
Άμα όμως συντελέστηκε η κοινωνική διαφοροποίηση που έφερε τις τέτοιες αναστατώσεις και πολιτειακές μεταβολές στις πολιτείες του Αιγαίου, όχι μοναχά τα ομηρικά έπη είχαν γίνει πολύ λαϊκά, μα και δημιουργήθηκε και σχολή ολόκληρη που εξακολούθησε την ομηρική παράδοση. Οι ποιητές (μεταφραστές) αυτοί λέγονταν: Ομηρίδαι ή ραψωδοί. Για μιαν ωρισμένη περίοδο οι λέξεις ομηρίδαι και ραψωδοί είχαν την ίδια έννοια 82. Σήμαιναν τους “μεταφραστές”, αυτούς που μετέγραφαν τα παλιά ιερατικά κείμενα 83 στη νέα γραφή. Αυτό δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν οι νεώτεροι φιλόλογοι και ελληνιστές και από το στραβό τους προσανατολισμό πάνω στο όλο ζήτημα θέλησαν καλά και σώνει να ετυμολογήσουν τη λέξη ραψωδός. Πήγε χαμένος όμως ο κόπος τους γιατί δεν κατέληξαν σε κανένα συμπέρασμα. Μου φαίνεται πως αν προσέξουμε στα όσα γράφει ο Πίνδαρος θα μπουμε στο νόημα, γιατί ο μεγάλος λυρικός που ήταν λάτρης των παλιών αριστοκρατικών παραδόσεων ξεκαθαρίζει το ζήτημα. Μιλώντας για τους ομηρίδες τους λέει με ειρωνικό και πειραχτικό τρόπο: ἀοιδοὺς ραπτῶν ἑπέων (Νεμ. II, 1). Εδώ όμως το ράπτω έχει τη σημασία του μηχανεύομαιεπινοώκατασκευάζω. Οι παλαιοί τέτοια έννοια έδιναν στο ρήμα ράπτω. Αν πάρουμε αυτή την ερμηνεία δεν υπάρχει δυσκολία να καταλάβουμε τί σήμαινε η λέξη ραψωδός 84. Σήμαινε αρχικά εκείνον που μετέγραφε από τα ιερά χρονικά τις παλιές ωδές (παλιούς ύμνους, παλαιές ιστορίες κλπ.). Εκείνον που δεν ήταν εμπνευσμένοςαπ' τις Μούσες. Εκείνον που έφτιαχνε ύμνους χωρίς να έχη θεϊκή έμπνευση. Άρα οι τέτοιοι αοιδοί ήταν παραβάτες της ιερατικής παράδοσης. Ήτανκατασκευαστέςωδών που δεν είχαν καμμιά σχέση με τα ιερά βιβλία, ήταν ιερόσυλοι.
Γι' αυτό και οι ραψωδοί στην πρώτη εμφάνιση τους δεν ήταν τίποτε άλλο παρά οι ξεπεσμένοι αοιδοί. Δεν πρέπει μάλιστα να ξεχνούμε και κάτι άλλο. Οι αοιδοί έπαυσαν να υπάρχουν ως επαγγελματίες ιερείς από τη στιγμή που εμφανίστηκαν οι ραψωδοί (ομηρίδαι). Αυτό σημαίνει πως το ιερατείο έχασε την προνομιούχα θέση του και πως δεν λογαριάζονταν πια. Αοιδοί που να ψάλλουν “κλέη ἀνδρῶν καὶ ἡρώων” δεν υπήρχαν. Το έργο αυτό ήταν πια ειδικήαπασχόληση των ραψωδών 85. Εξ άλλου μιά που καθιερώθηκε η νέα γραφή, οι αοιδοί ήταν πια άχρηστοι. Κι' ακόμα αφού η κοινωνική διαφοροποίηση και τα πολιτικά γεγονότα που μεσολάβησαν στις ελληνικές πολιτείες από τον Η' αιώνα και δώθε έδωκαν δύναμη και αξία στο δήμο, τα “κλέη ανδρών και ηρώων” δεν υπήρχε πια λόγος να τα ψάλλουν οι αοιδοί στις ιεροτελεστίες, στα δώματα των αρχηγών. Έπρεπε να τα τραγουδούν στις μεγάλες γιορτές και τελετές όπου ήταν θεατής όλος ο λαός.
Το ότι ο ρόλος των ραψωδών ως τον ΣΤ' τουλάχιστο αιώνα ήταν τέτοιος που σημειώσαμε παραπάνω, βγαίνει και από κάποια άλλη αρχαία μαρτυρία. Λένε μερικές αρχαίες πηγές πως ο Σόλων έβαλε ειδικό νόμο και καθώρισε πότε πρέπει να απαγγέλλουνται από τους ραψωδούς τα έπη. Ο Διογένης ο Λαέρτιος (Α, 2, 57) μάλιστα μας πληροφορεί πως ο Σόλων “τά τε Ὁμήρου ἐξ ὑποβολῆς γέγραφε ραψῳδεῖσθαι, οἷον ὅπου ὁ πρῶτος ἔληξεν ἐντεῦθεν ἄρχεσθαι τὸν ἐχόμενον”. Η μαρτυρία αυτή, όπως είναι γνωστό, έβαλε σε μεγάλο μπελά τους φιλολόγους Τι θέλει να πη η φράση ἐξ ὑποβολῆς; Πολλοί (Χέρμανν κ. ά.) παραδέχονται πως η φράση αυτή έχει την έννοια πως τα ομηρικά κείμενα πρέπει να απαγγέλλουνται (από τους ραψωδούς) βάσειγραπτού κειμένου, άλλοι (Μπέκ κλπ.) υποστηρίζουν πως το ἐξ ὑποβολῆς σημαίνει κατ' αλληλουχία ν' απαγγέλλουνται οι ραψωδίες, θαρρώ πως η γνώμη του Χέρμανν είναι η πιο σωστή, με τη διαφορά πως το ζήτημα πρέπει να ξεκαθαρισθή ακόμα καλύτερα. Ο Σόλων δεν ήταν επαναστάτης και νεωτεριστής, όπως λένε μερικοί ιστορικοί. Ήταν συμβιβαστής. Ήθελε να συμβιβάση τις αντιμαχόμενες πολιτικές μερίδες και ήταν μάλλον συντηρητικός. Επειδή λοιπόν το ιερατείο της Αττικής 86 στα χρόνια του είχεν ακόμα κάποιο κύρος, έβαλε λογοκρισία, όπως θα λέγαμε σήμερα, στα λεγόμενα των ραψωδών. Ωδές που ήταν “μεταγραμμένες” από τα παλαιά-ιερά αρχεία και που σε ωρισμένα σημεία τους απ' αυτό το περιεχόμενο τους, έδιναν όπλα στο δήμο για να δείχνη απειθαρχία στα κελεύσματα των αρχόντων και των ιερέων της Ελευσίνας δεν έπρεπε να απαγγέλλουνται 87. Γι' αυτό θέσπισε νόμο οι ομηρικές ωδές “ἐξ ὑποβολῆς ραψῳδεῖσθαι” δηλαδή να απαγγέλλουνται αφού λογοκρίνονται πρώτα, όπως θα λέγαμε σήμερα 88.


* * *
Με τον καιρό, όταν πια μερικές από τις ελληνικές πολιτείες έφτιαξαν αξιόλογο ναυτικό και το Αιγαίο και τα παράλια της Μικρασίας είχαν σχεδόνελληνοποιηθή, τα ομηρικά έπη άρχισαν να παίρνουν πολιτικό χαρακτήρα. Από τη μιά μεριά χρειάζονταν παραδόσεις που να δικαιολογούν και να προπαγανδίζουν την εξοπλιστική πολιτική των Ιώνων 89 στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο, και από την άλλη οι λαϊκές μάζες, που έγιναν στο αναμεταξύ η κυρίαρχη δύναμη στις περισσότερες ελληνικές πολιτείες, είχαν ανάγκη από μιά ιδεολογία στην οποία έπρεπε να στηριχθούν για να οργανώσουν το νέο κράτος του δήμου. Από τις δυό αυτές βασικές αιτίες άρχισεν η “παραποίηση” των ομηρικών επών. Ενώ δηλαδή στην αρχή-αρχή, τα ομηρικά έπη ήταν άλλα μεν αυτοτελείς ύμνοι και ιστορίες γύρω στον Τρωικό “πόλεμο”, άλλα δε περιγραφή των μεσογειακών παραλίων και συγκοινωνιακών κέντρων, σιγά-σιγά με τις προσθήκες κι' αλλαγές πήραν τη μορφή δυό μεγάλων τραγουδιών 90. Φαίνεται όμως πως η μεγαλύτερη συμπληρωματική και διορθωτική εργασία έγινε στας Αθήνας. Πρώτα στον καιρό του Σόλωνα και σύστημα· τικώτερα πιο υστέρα στα χρόνια των Πεισιστρατιδών. Ο Σόλων θέλοντας να δικαιολόγηση την κατοχή της Σαλαμίνας από τους Αθηναίους προσπάθησε να βρή “ιστορικά” επιχειρήματα, για να μεταχειρισθούμε έκφραση διπλωματική του καιρού μας, (βλ. Πλουτάρχ. Σόλων 10). Έτσι η αρχή έγινε.


Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2016

Οι Τρώες και οι σύμμαχοι τους

 Οι Τρώες  του  Ομήρου  και  οι  Σύμμαχοί  τους
                                                                               Γράφει  ο  Αδάμης  Ευθύμιος

Οι εχθροί  των  Αχαιών  ονομάζονται  «Τρώες» και  απαρτίζουν  την  δεύτερη  σημαντική  ενότητα  πάνω  στην οποία  στηρίζεται  το  ομηρικό «ιστορικό»  πλαίσιο   και  η  αξιοπιστία  της  ομηρικής  αφήγησης .
Η  διερεύνηση  της  παρουσίας  των  Τρώων  στο  βορειοδυτικό άκρο  της  Μικράς  Ασίας  διέρχεται  τόσο  από  την  ερμηνεία  των  ευρημάτων  που  ήρθαν  στο  φως,   στην  συγκεκριμένη  περιοχή,  όσο  και  από την  σύνθεση  των πληροφοριών  που αποτυπώνονται  μέσα  στην  ελληνική, την  λατινική  γραμματεία  και  την  μυθολογική  παράδοση .
Η  πρώτη  επίσημη  εμφάνιση  του  λαού  των  Τρώων,  γίνεται  στην  ελληνική γραμματεία,  στον  Όμηρο, ο  οποίος   εισάγει  για  πρώτη  φορά  την  συγκεκριμένη  ονομασία  για  τον  λαό  που  κατοικεί  την  πόλη  της  Τροίας  και  κάποια  γειτονική  περιοχή, την Ζέλεια,  και  είναι  αυτός  που  αποτυπώνει  την πρώτη  «ιστορική»  τους   εικόνα  περιγράφοντας  τον  λαό  και  τον  πολιτισμό  τους,
Ο  Όμηρος  μιλάει για τον  βασιλιά  τους, τον Πρίαμο, την  οικογένειά  του(ονόματα), το  γενεαλογικό  δένδρο αυτής της  δυναστείας  που  βασιλεύει  την  εποχή  του  τρωικού  πολέμου, τα  ανάκτορά  του, την  πόλη  του, τα τείχη  της, τους  ναούς, τη  λατρεία, τα  έθιμα …
Οι  ομηρικές  περιγραφές  αντιμετωπίστηκαν  από  τους  ιστορικούς  με  μεγάλη  δυσπιστία  διότι  σε  πολλά  ζητήματα  εισηγούνται  μια  εντυπωσιακή  ομοιότητα   ανάμεσα  στους  Τρώες  και  τους  Έλληνες .
Οι  Τρώες  έχουν  ονόματα  ελληνικά : Έκτωρ, Πολίτης, Αλέξανδρος, Πολυξένη, Αντήνωρ, Ανδρομάχη, Δηίφοβος, Αστυάνακτας, Ακάμας, Πολύδωρος….ενώ  εξαιρετική  εντύπωση  προκαλούν  κάποιες  διπλές  ονομασίες  που  μνημονεύει ο Όμηρος, αφού ο γιος  του Έκτορα  ονομάζεται  Αστυάνακτας  και  Σκαμάνδριος,  η Τροία  ονομάζεται Ίλιον και  Τροία,  ο  Πάρης  λεγόταν  και  Αλέξανδρος, η  Μύρινα  λέγεται  και  Βατεία (Β813) ο  ποταμός  Ξάνθος  λέγεται  και  Σκάμανδρος (Υ 33) ώστε  να  δίνεται  η  εντύπωση  πως  το  ένα  όνομα  μεταφράζει  το  άλλο.
Βέβαια  ο  ποιητής  σ’ όλο το  έπος  δηλώνει  πως οι  αρχηγοί  επικοινωνούν ευθέως  χωρίς  διερμηνείς, π.χ. ο  Έκτορας  με  τον Αίαντα, τον  Πάτροκλο  ή  τον  Αχιλλέα,  ο  Πρίαμος  επισκέπτεται  στην σκηνή  του τον  Αχιλλέα  και  κουβεντιάζουν μόνοι τους  για την απόδοση του  νεκρού,  ο  Οδυσσέας  και  ο  Μενέλαος  κατά  την  άφιξη  των  Αχαιών  μίλησαν  στην   συνέλευση  της  Τροίας(Γ-203) ….
Ο  Όμηρος,  συνειδητά  ή  μη,  «προσεγγίζει»  γλωσικά  τους  δύο  αντιπάλους (Έλληνες  και  Τρώες), ενώ  διαχωρίζει(γλωσσικά)  με  έμφαση τους  Τρώες  από  τους  υπολοίπους  συμμάχους  τους .
Είναι  γεγονός  ότι  η  ομοιότητα  των  δύο  αντιπάλων  είναι  ανησυχητική  αφού εκτείνεται  από  το  «πολιτικό σύστημα», την κληρονομική μοναρχία, το συμβούλιο  γερόντων ( γερουσία), την  πολεμική  τακτική  μέχρι  τα  περισσότερα  στοιχεία  του  κοινωνικού  βίου .
Έτσι  στην  λατρεία, οι  ελληνικές  θεότητες  τιμώνται  στα  ιερά  της  Τροίας, (η Αθηνά  και  ο  Φοίβος  που  έχουν  ναούς), στα  ταφικά  έθιμα, αναφέρονται  πανομοιότυπες  πρακτικές  για  τα  υψηλά  πρόσωπα, αφού ο Έκτορας  θα  καεί  στην  πυρά,  όπως  ο  Πάτροκλος  και  θα  τιμηθεί  με  τύμβο, οι  απλοί  νεκροί  των  δύο  αντιπάλων  καίγονται,  ενώ  και  στους  δύο υπάρχουν  οιωνοσκόποι, μάντεις ….
Η  διαφοροποίηση  των  αντιπάλων  προέρχεται  από  τις  δραστηριότητές  τους   και  ειδικότερα  τις  πηγές  πλουτισμού  τους(εμπορικό  προσανατολισμό), έτσι  κάποια  εθιμικά  στοιχεία, όπως  π.χ. η πολυγαμική  συμπεριφορά  του  Πριάμου αντιδιαστέλλεται  προς  την  ελληνική  μονογαμικότητα  και  η  ελληνική  φιλοπόλεμη  διάθεση  προς  την  τρωική  αλογοτροφία…
 Το   ομηρικό  κείμενο  χαρακτηρίζει  τους  Τρώες  «ιπποδάμους», δηλαδή  «ιπποδαμαστές» και  την Τροία  «εύπωλο» με  «ωραία άλογα»,  χαρακτηρισμοί  που  σημαίνουν  όχι  μόνο  ότι  εκτρέφουν  άλογα, αλλά  ότι  τα  εκπαιδεύουν  για  διάφορες  χρήσεις .
Η  σχέση  τους  με  τα  άλογα   φαίνεται  ότι  είναι  «επαγγελματική»  και  μακραίωνη  διότι  αυτά  αποτελούσαν  μια  πηγή  πλούτου  της  πόλης  :

«Ο Δάρδανος  εγέννησε  τον   βασιλιά  Εριχθόνιο
που  ήταν  ο  πιο  πλούσιος  μέσ’  τους  θνητούς  ανθρώπους
και  τρεις  χιλιάδες  ήταν  οι  φοράδες  του  στο  βάλτο  όπου  βόσκαν
και  χαίρονταν  τα  τρυφερά  πουλάρια  που  γεννούσαν…»         
                                                                                                            Υ 219-222
Η  ομηρική  μαρτυρία  δεν  είναι  τυχαία  αφού  τα  ευρήματα  των  ανασκαφών επιβεβαίωσαν  την  σχέση  των  Τρώων  με  τα  άλογα . 
Όμως  υπάρχει  και  μια  άλλη  λεπτομέρεια  στην  Ιλιάδα  που  καταδεικνύει  μια  σημαντική  όψη  στις  ενασχολήσεις  των  Τρώων  αφού  τους  σχετίζει  με  την  υφαντική και  πιθανόν  με  το  εμπόριο  των  υφαντών .
Είναι  άξιο  προσοχής  ότι  στα  δώρα  του  Πριάμου  για  την  εξαγορά  του  νεκρού  Έκτορα,  τα  οποία  επιλέχθηκαν  από το  ίδιο  το βασιλιά  των  Τρώων,  με  σπουδή για  να  είναι  πολύτιμα,  δίνεται  ιδιαίτερη  βαρύτητα  στα  κάθε  είδους  περίτεχνα   «υφαντά» (αν  και μερικά  ήταν  από  την  Σιδώνα).
Πράγματι  ανάμεσα  στα  λύτρα  του  Πριάμου, τα  είδη  ύφανσης  δηλώνονται  με  έμφαση  και  αποτελούν  πέντε  διαφορετικά  είδη,  πέπλοι, χλαίνες, τάπητες, επανωφόρια,  χιτώνες,  60  συνολικά  κομμάτια  υφαντών .
Η  σημασία  αυτής  της  επιλογής  γίνεται  κατανοητή  αν  τη συγκρίνουμε  με τα  δώρα  του  Αγαμέμνονα  προς  το ίδιο  πρόσωπο, τον Αχιλλέα  για  την  άρση  της  φιλονικίας .
Τα  δώρα  του  Αγαμέμνονα  έχουν  μια  άλλη  φιλοσοφία  στην  σύνθεσή  τους, διότι  αν  εξαιρέσουμε  το  χρυσάφι  που  είναι ισοβαρές (10 ταλαντα) με  του  Πριάμου,  τα  υπόλοιπα  είναι :  τρίποδες, λέβητες, ίπποι  και  αιχμάλωτες1 .
Πρέπει  βέβαια  να  τονίσουμε  ότι στο  έπος  η  αξία  των  αντικειμένων  στις  κάθε είδους  συναλλαγές  είναι  «σταθερά»  διαβαθμισμένη, κάτι  που  αποτυπώνεται  στα  δώρα  και  στην  αθλοθέτηση  των  βραβείων  κατά  τους  επιτάφιους  αγώνες  για  τον  Πάτροκλο .
Αντικειμένα, ζώα  και  αιχμάλωτοι  έχουν  την  αξία  τους :

«καλόν  κρατήρα  ολάργυρο  που  έξι  χωρούσε  μέτρα (όρισε)
.…  βραβείο  σ’  όποιον  θα  έβγαινε  γοργότερος  από  όλους,        (α΄ βραβείο)
βόδι  μεγάλο, ολόπαχο, έθεσε  του  δευτέρου                                  (β΄ βραβείο)
και  μισό  τάλαντο  χρυσό  για  ύστερο  βραβείο…»  Ψ  741- 751  (γ΄ βραβείο)

Ο  υπολογισμός  της  αξίας  των  αντικειμένων  γινόταν  σε  βόδια,  αφού  όπως  αναφέρει  ο  ποιητής  τα  χάλκινα  όπλα του Διομήδη  αξίζαν  εννέα  βόδια  και  τα  χρυσά  του  Γλαύκου  ενενήντα 2, άραγε  με  βάση  και  την  προηγούμενη  αναφορά  μπορούμε  να  συμπεραίνουμε  ότι  ένα  βόδι  δεν  άξιζε  πάνω  από  μισό  τάλαντο χρυσάφι .
Η  συγκεκριμένη παρατήρηση  σημαίνει  ότι ο Αγαμέμνονας  προσφέρει  ακριβά  δώρα  με  μεγάλη  αξία, η  οποία  αποτυπώνεται  κυρίως  σε  αντικείμενα, άλογα  και  αιχμαλώτους, που  είναι  λεία  πολέμου,  ενώ  ο Πρίαμος  προσφέρει  μεν  χρηστικά  αντικείμενα,  προσθέτει όμως  και  πολύτιμα  υφαντά, μια  επιλογή που φανερώνει  την  διαφορά  αντίληψης,  αφού  έτσι  ο Όμηρος  «διαχωρίζει»  τις  προσφορές  προς  το  ίδιο  πρόσωπο (Αχιλλέα) με  τα  προϊόντα  της υφαντικής.
Η επιλογή  του  Πριάμου  δείχνει  ότι οι Τρώες έχουν  ένα πολιτισμό  με  εμπορικούς  στόχους  που  ήταν  προσανατολισμένοι  στα  προϊόντα  της  υφαντικής( όπως  και στην  εκτροφή – εμπορεία  αλόγων), αντίθετα  οι  Αχαιοί  εμφανίζονται  περισσότερο  φιλοπόλεμοι  και  αναμεταξύ  τους   δέχονται  ευχάριστα, ως  δώρα,  ότι σχετίζεται  με  την  λεία  πολέμου  3
Η  αυθεντικότητα  κάποιων  αναφορών  σαν  αυτές  είναι  πολύ  πιθανή  διότι  οι  δύο  κατάλογοι των  δώρων  ίσως  συντηρήθηκαν  κάπου, όπως  οι  κατάλογοι  της  Β ραψωδίας, ίσως  αποτελούσαν  μέρος  κάποιου  παλαιότερου έπους  που τραγουδούσε  την  «Λύτρωση  του  Έκτορα»  ή  την  «Πρεσβεία  του  Αγαμέμνονα»  στο  οποίο  τα  δώρα  θ’ αποτελούσαν  το  κεντρικό  του  θέμα .
Εντύπωση  μας  κάνει  άλλωστε  η  επιλογή  του Πάρη  να  φέρει  από  την  Σιδώνα  στην  οικογένεια  του  Πριάμου  περίτεχνους  πέπλους (Ζ-290), μια  επιλογή  που  πιθανόν  να  μην  είναι  εντελώς  τυχαία,  αλλά  να   δείχνει  την  γνώση  και  την εξοικείωσή  του  με  αυτό  τον  τομέα  δραστηριοτήτων .
Τις   παρατήρησεις  μας  για  την  τρωική  υφαντική  ενισχύουν  τα  αρχαιολογικά  ευρήματα, αφού στις  ανασκαφές  από  τον  Σλήμαν  ανακαλύφτηκαν  7.737  πήλινα  αδράχτια  και  άλλα  400  στη  συνέχεια . Ο  τεράστιος  αριθμός  τους  δεν  μπορεί  να  έχει  καμιά  άλλη  εξήγηση  από  την  χρησιμοποίησή  τους  στην  κατεργασία  του  μαλλιού  και  στην δημιουργία  νημάτων,  επίσης  ο  αριθμός  πολλών  οστών  από αιγοπρόβατα  που  βρέθηκαν  είναι  ολοφάνερο  ότι  χρησίμευαν  για  την  παραγωγή  πλούσιας  υφαντικής  ύλης (μαλλί) .
Η  σύντομη  αναφορά  μας  είχε  χαρακτήρα  εισαγωγικό  διότι  έθεσε  κάποια  βασικά  ερωτήματα που  θα  μας  απασχολήσουν :
-Ποιος  ήταν  ο  λαός  που  στα  ομηρικά  έπη  φέρει  την  ονομασία  «Τρώες» ;
-Υπήρχε  φυλετική  σχέση  ανάμεσα  σ’ αυτούς  και  τους  Αχαιούς ;
-Αναπτύχθηκε  σημαντικός  πολιτισμός  στην  Τροία  και  τι  λογής  ήταν  αυτός;

Ας  παρακολουθήσουμε  λοιπόν  μια  πιο  αναλυτική  προσέγγιση  αυτών  των ζητημάτων .

Η φυλετική  καταγωγή  των  Τρώων.
Όσον  αφορά  την  καταγωγή  των  Τρώων  πρώτος  ο  Όμηρος  καταθέτει  την μαρτυρία  του,  υιοθετώντας  την  θεωρία  του  ομώνυμου  γενάρχη, ο  οποίος  μεταφέρει  συνήθως  στο  λαό  το  όνομά  του  π.χ. Δαναός – Δαναοί, Αχαιός – Αχαιοί, Ίων – Ίωνες,  έτσι  οι  Τρώες  πήραν  το όνομά  τους  από  τον  βασιλιά – γενάρχη: τον  Τρώα .
Το  γενεαλογικό  δένδρο του  Τρώα,  όπως  άλλωστε  και  των  ελληνικών  βασιλικών  οίκων, έχει  τη  ρίζα  του  στον  Δία («Διογένητοι  βασιλείς»).  
Τις  σχετικές  πληροφορίες αναφέρει  ο ποιητής στην  Υ ραψωδία  όταν  σε 25στίχους (215-140), μας  παραθέτει  τη  γενεαλογία  του  Αινεία  και  ταυτόχρονα  εκθέτει το  γενεαλογικό  δένδρο  των  βασιλέων  της  Τροίας, :
«Ο  Δάρδανος, γιος του Δία  έχτισε  την  πόλη  Δαρδανία, και  εκείνος  γέννησε  τον ένδοξο πλούσιο  βασιλιά Εριχθόνιο,  που  είχε  3000  θηλυκά  άλογα (φοράδες)  του  οποίου  γιος  ήταν  ο  Τρως, ο  βασιλιάς  των  Τρώων, που απέκτησε  τρία  παιδιά  : τον  Ίλο, τον  Άσσαρακο  και  τον  Γανυμήδη  (που  τον  πήραν οι  θεοί  για  οινοχόο).
Ο  Ίλος απέκτησε  γιο  τον  Λαομέδοντα  και  αυτός  τον  Πρίαμο» .
Σημαντική όμως  είναι  και η αναφορά  του Απολλοδώρου4 που  αναφέρει ότι  πρόγονος  των  Τρώων  ήταν  ο  Δάρδανος(με  αρκαδική  καταγωγή), ο  γιος  του  Δία  και  της  Ηλέκτρας (κόρης  του  Άτλαντα), αυτός   βρισκεται  εγκατεστημένος  στην  Σαμοθράκη  και  από  εκεί  θα  περάσει  στην  ακτή  της  Μικράς  Ασίας (λόγω του κατακλυσμού)  όπου  ήταν βασιλιάς  ο  Τεύκρος, γιος  του  Σκαμάνδρου(ποταμού) και  της νύμφης  Ιδαίας (οι  κάτοικοι  ονομάζονται Τευκροί).
Ο  Τεύκρος  θα  δεχθεί  φιλικά  τον Δάρδανο, ο  οποίος θα  παντρευτεί  την κόρη του  και  θα τον διαδεχθεί στον  θρόνο, ονομάζοντας την χώρα Δαρδανία (>Δαρδανέλλια). Ο γιος  του   Εριχθόνιος  με  την  Αστυόχη (κόρη  του  ποταμού  Σιμόεντα) θ’ αποκτήσει  τον Τρώα, ο οποίος  θα  τον διαδεχθεί  και θα  ονομάσει τη  χώρα Τροία .
Αυτόν  θα  τον  διαδεχθεί  στον θρόνο  ο μεγαλύτερος  γιος,  που  ονομαζόταν  Ίλος, ο  οποίος  πηγαίνει  σε  αγώνες  στην  Φρυγία,  και  εκεί  θα  δεχθεί  την συμβουλή  του βασιλιά (κατόπιν μαντείας) να  κτίσει  μια  πόλη  με  τον  εξής  παράδοξο  τρόπο :
αφού  ακολουθήσει  μια  αγελάδα,  που  εκείνος  του  προσφέρει,  μέχρι  το  σημείο όπου  αυτή  θα  σταματήσει, εκεί  να  χτίσει  και  την  πόλη.
Η  αγελάδα, κατά  την παράδοση, σταματά  σ’  ένα  λόφο που  τον  ονόμασε  Ίλιον, ενώ  ο  Δίας  ως  θεϊκό  σημάδι  έγκρισης, του  έδωσε  το  Παλλάδιο (το  ξύλινο  άγαλμα  της  Αθηνάς  που  υπήρχε  στην πόλη).
Αυτή  η  πόλη  ονομάστηκε  Τροία .
Γιος  λοιπόν  του Ίλου,  ήταν ο  Λαομέδων  και  εκείνου ο  Ποδάρκης, που  όταν  ο  Ηρακλής  κατέκτησε την Τροία, τον  αιχμαλώτισε και κατόπιν, επειδή εξαγοράστηκε  ονομάσθηκε  «Πρίαμος» . 
Ο  Ηρόδοτος  ονομάζει τους  Τρώες «Τευκρούς»5 και  η  ονομασία  αυτή  θυμίζει  όχι  μόνο  την  παράδοση  που  συντηρεί  ο Απολλόδωρος  αλλά και  την  ονομασία του  γνωστού  ήρωα  από την  Σαλαμίνα  του «Τεύκρου»(αδελφού  του Αίαντα) ο  οποίος  ήταν  ο  γιος  του  Τελαμώνα  από  την Ησιόνη  την  κόρη  του  Τρώα  βασιλιά  Λαομέδοντα,(αδελφή  του  Πριάμου) μια  ονομασία  που  παραπέμπει   κυρίως  στην   φυλετική  καταγωγή της  μητέρας  του!
Ο  Στράβων 6 όμως  αναφέρει, όπως  και  άλλοι  συγγραφείς,  ότι  οι  Τευκροί (Τρώες)  ήταν  άποικοι  από  την Κρήτη !
Η  παράδοση  αυτή  ήταν  αρκετά   διαδεδομένη  στον  αρχαίο κόσμο  και  η  αξιοπιστία  της  ενισχυόταν  από  κάποια   τοπωνύμια  που  πράγματι  παρέπεμπαν   στην  Κρήτη(όρος  Ίδη), μάλιστα   γίνεται   δεκτή  και  την  συμπεριλαμβάνουν  στις  εργασίες  τους  νεότεροι  μελετητές,  όπως  ο Graves,7 που  χρησιμοποιεί  και άλλες  πηγές .
 Όταν  λοιπόν  η  Κρήτη  υπέφερε  από  λιμό, ο  πρίγκιπας  Σκάμανδρος  έφυγε  από  το  νησί, με  το  ένα  τρίτο του  πληθυσμού, για  να  ιδρύσουν  αποικία. Έφτασαν  λοιπόν  στην  Φρυγία  (του  Ελλησπόντου) και  εκεί  έστησαν  το  στρατόπεδο, κοντά  στο  βουνό  που  το  ονόμασαν  Ίδη,  προς  τιμή  του  κρητικού  όρους  Ίδη, όπου  ανατράφηκε ο Δίας. Εκεί κατά  την διάρκεια  της  νύχτας  δέχτηκαν  επίθεση  από  πεινασμένους  ποντικούς, οι οποίοι  κατέστρεψαν  οτιδήποτε δερμάτινο έφεραν  οι άποικοι. Τότε ο  Σκάμανδρος, υπακούοντας  σε  χρησμό  του  Απόλλωνα που  έλεγε να  εγκατασταθούν  εκεί  όπου θα δεχθούν «νυχτερινή  επίθεση» αποφάσισε  στον  χώρο αυτό να  κάνουν  την  αποικία  και  έχτισε  ναό  στον  Σμινθαίο  Απόλλωνα (Σμίνθη = ο αρουραίος).
Ο  Σκάμανδρος  θα  σκοτωθεί  σε μάχη  με  τους  γείτονες  Βέβρυκες, κοντά  στο ποτάμι  που  πήρε  το  όνομά  του (Σκάμανδρος). Τον  διαδέχτηκε  όμως ο  γιος  του  Τεύκρος,  απ'  τον  οποίο ο  λαός  θα  πάρει  το  όνομα  «Τευκροί».
Ως  βοηθό  του  Σκάμανδρου, ο  Grimal  στο  λεξικό  του  αναφέρει  τον  Σάμωνα   που  και  αυτός  σκοτώθηκε σε  κάποια  μάχη ενώ  είχε  σύζυγο  την  Δάδα 8 η  οποία  αυτοκτόνησε  όταν  βιάστηκε….
Οι  επιστήμονες  πιστεύουν  ότι  οι  Τρώες  αποτελούν  κομμάτι  των  εισβολέων  που  εισήλθαν  στην  Μικρά  Ασία  γύρω  στο  2300 π.Χ.  ενώ  κάποιο  μέρος  από  αυτούς  τους πληθυσμούς  αποτελούσαν  και τα  ελληνικά  φύλα .
Αξίζει  όμως  να  σημειώσουμε  και  την  άποψη  του  Graves  που  θεωρεί  πως  στην  περιοχή  έζησαν  όχι  μόνο  ένας, αλλά  τρεις  λαοί  σε  ομοσπονδία, οι  Τευκροί  που  ήταν  Λέλεγες, οι  Δάρδανοι  που  ήταν Τυρρηνοί  και  ζούσαν  στην  Σαμοθράκη, την  Λήμνο  και  την  Μικρά  Ασία  και  τέλος  οι  Τρώες  που  ήταν Φρύγες (Ινδοευρωπαίοι).
 Η άποψή του έχει κάποια  ερείσματα  αν σκεφτούμε  πως  ο  Όμηρος  πραγματικά συμπεριλαμβάνει ανάμεσα  στους  συμμάχους  των  Τρώων  αυτούς  τους  λαούς, Λέλεγες, Δαρδανούς, Φρύγες, όμως  ο  ποιητής  τονίζει  την  διαφορετικότητα  των Τρώων  από  τους  συμμάχους  τους, λέγοντας  πως  ήταν  «αλλόγλωσσοι»  από  τους  Τρώες  και  συνεπώς  διαφορετικά  έθνη.    
Οι  Τρώες   μετά  την  άλωση  της  Τροίας  δεν απόκτησαν   ξανά  δύναμη  ούτε  ως έθνος, ούτε  ως  πόλη, όμως  για  την τύχη  τους  από  διάφορες  πηγές  μαθαίνουμε  ότι  μετανάστευσαν  π.χ. ο Θουκυδίδης, ξέρει  για  την Σικελία9, ο  Ηρόδοτος  για την  Λιβύη10 και  την  Θράκη11 κάτι  που  ενισχύει  και  τις  παραδόσεις  των  Λατίνων οι οποίες  δεν  φαίνονται  τελείως  ανυπόστατες  όταν  υποστηρίζουν  ότι  πολλοί Τρώες  αφίχθησαν  στην  Ιταλία  και  εκεί  συνέχισαν  να  υπάρχουν  .
Η  πιο  γνωστή  αναφορά  είναι  του  Διόδωρου  και  κυρίως του  ποιητή Βιργιλίου, από  το έργο  του «Αινειάδα», όπου παρουσιάζεται  ένας  από  τους  πιο δημοφιλείς  ήρωες  των Τρώων  ο Αινείας  μετά την  κατάληψη  της  πόλης, αφού πήρε  στους  ώμους  τον  γέρο  του  πατέρα, τους  εφέστιους  θεούς  και  τον  γιο  του  Ασκάνιο,  να  εγκαταλείπει  την  πόλη  και  με  τους  συντρόφους  του αφού  περιπλανήθηκε  στην Θράκη, τη Δήλο, την Κρήτη, τα  παράλια της  Ηπείρου, την  Σικελία  και  την  Καρχηδόνα, κατόπιν  επιστρέφει  πίσω  στη Σικελία  και  αφού  έχτισε  εκεί  την  πόλη  Ακέστη, κατευθύνθηκε   στις  εκβολές  του  ποταμού  Τίβερη  όπου  εκεί  παντρεύτηκε  την  Λαβίνια, κόρη του  βασιλιά  Λατίνου  και εξαιτίας  της  συγκρούστηκε  με  του  Ρουτούλους  τους  οποίους νίκησε .
Κατά  τις παραδόσεις  των Λατίνων  ο  Αινείας  ήταν  ο  ιδρυτής  της  πόλης  Λαβίνιο  και  σκοτώθηκε  σε κάποια  από  τις  συγκρούσεις  με  τους  Ρουτούλους.
Στις  αναφορές της Αινειάδας  και γενικότερα των Λατίνων οι επιστήμονες στέκονται  επιφυλακτικοί  διότι  πιστεύουν  ότι  απηχούν  την  προσπάθεια  των Λατίνων να  εμφανιστούν ως ένδοξοι απόγονοι των Τρώων  και  ότι η συγκεκριμένη  μυθοπλασία  έχει  τις  ρίζες  της  στην  εποχή  των  πολέμων  του  Πύρρου.
Βέβαια  όπως  αποδεικνύεται  ο  μύθος  του Αινεία  ήταν  πολύ  προγενέστερος  στην  Ιταλία, αφού  την  παρουσία  Τρώων  στην  Σικελία  γνωρίζει  ο  Θουκυδίδης, ενώ από τις ανασκαφές  ήρθαν  στο φως  αγγεία με παραστάσεις  από τις  περιπέτειες  του Αινεία, τα  οποία  χρονολογούνται  κατά  τον  5ον αι. π.Χ.     
Αυτή  λοιπόν  είναι  η  εικόνα  για  τους  Τρώες  του  Ομήρου, όπως   την  συνθέτουν  οι  φιλολογικές  πηγές, ενώ  η  άποψη  ότι  ήταν  «κλάδος των  ελληνοφώνων  φύλων  που  εγκαταστάθηκαν  εκείνη  την εποχή  και  στην  Ελλάδα»  ήδη  καταγράφεται  επίσημα  σε  πολλές   δημοσιεύσεις 12  και  βρίσκει  σύμφωνους  σημαντικούς  ομηρικούς  μελετητές  όπως  π.χ. τον  Page 13.
Οι  Τρώες  και  οι  Σύμμαχοί  τους   κατά  τον Όμηρο.
Μια εικόνα για την  στρατιωτική  δύναμη των Τρώων  και την  σχέση που είχαν με τους  αντιπάλους  ή τους  συμμάχους  τους, μας  παρέχει  ο  Όμηρος, όταν  σε  κάποια  σημεία  επιχειρεί  να  αποδώσει  «αριθμητικά» τις  στρατιωτικές  δυνάμεις  των  δύο εμπολέμων .
Υπάρχει  λοιπόν  στη  Β  ραψωδία, μια  πολύ σημαντική  αναφορά  η  οποία  έχει  στόχο  ν’ αποτυπώσει  με  ακρίβεια  τις  στρατιωτικές   δυνάμεις  των  αντιπάλων,  εκεί  ο  ποιητής   με  το  στόμα του  Αγαμέμνονα   θα  πει :

«  ….αν  θέλαμε  οι  Αχαιοί  και οι  Τρώες
δεμένοι  μ’ όρκους  ιερούς, εδώ  να  μετρηθούμε,
εκείνοι  να  ξεδιαλεχθούν  οι κάτοικοι  της  Τροίας
και  εις  δεκάδες  οι  Αχαιοί  να  διαιρεθούμε  όλοι
και  από  τους  Τρώες  κεραστή  να  πάρει  η κάθε  μία
θα  έλειπε  ο  κεραστής  από  πολλές  δεκάδες,
τόσα  είναι  τα  Αχαιόπαιδα  πλειότερα  των  Τρώων,
όσοι  στη  πόλη  κατοικούν, όμως  από  άλλες  χώρες
πολλές  τους  ήλθαν  σύμμαχοι………» Β – 118- 131

Η σύγκριση  των  δύο  στρατών,  εκφράζεται  μαθηματικά αφού  δίνονται  δυο  «αριθμοί»  που  ενώ  σ’ αυτό  το  σημείο  δεν  ορίζονται  με  ακρίβεια, όμως  στην  συνέχεια  ο  ένας  θ’ αποκαλυφθεί  ώστε  να  μπορεί  να  υπολογιστεί  και  ο  άλλος .
Από  την  ανάλυση  αυτής  της  αναλογίας  προκύπτει  πως  οι  Τρώες  (χωρίς  τους  συμμάχους) με  τους  Αχαιούς   αποτυπώνουν  μια  αριθμητική  σχέση  ένα  προς  δέκα (1/10, λόγος)  μάλιστα  υπάρχει  και  αριθμητικό  υπόλοιπο  υπέρ  των Αχαιών.
Βέβαια, ο  ποιητής  δεν  μνημονεύει  τυχαία  τα  δύο  μεγέθη  διότι  έχει  υπολογίσει  αριθμητικά  και  τους  δύο  στρατούς,  ειδικά το  στράτευμα  των  Αχαιών, που  θα το απογράψει  αναλυτικά  στην Β.
Αυτό, το μεγάλο  στρατιωτικό σύνολο (τα 10/10), αντιστοιχεί  στα 1186 ελληνικά  πλοία, που  μετέφεραν το  καθένα  στην  Τροία  από  πενήντα  έως  εκατόν  είκοσι  άνδρες, άραγε  υπάρχει  ένας  μέσος  όρος,(μέση  χωρητικότητα)  85 άνδρες, που σημαίνει  ότι  το  αχαϊκό  στράτευμα  αριθμεί  περίπου  100.000  στρατιώτες.
Εάν  οι Αχαιοί  είναι  100.000  στρατιώτες,  τότε  η  πολεμική  δύναμη  των  Τρώων που  είναι  το  ένα  δέκατο,  πρέπει  να  υπολογιστεί  γύρω  στους  10.000 άνδρες.
Όμως  η τρωική δύναμη προσαυξάνεται σημαντικά, όπως δηλώνει ο Αγαμέμνονας, (Όμηρος) όταν  ήρθαν  πολλοί  σύμμαχοι  για  τον πόλεμο  και  αυτοί  τον  εμποδίζουν  να  κυριεύσει  την  πόλη.
Πόσοι  ήταν  τελικά  οι σύμμαχοι  και  ποια  ήταν  η  δύναμή  τους ;
Θα   μπορούσαν  να  έρθουν  στην  Τροία  μακρινοί  σύμμαχοι  διανύοντας  το  δύσκολο  έδαφος  της  Μικράς  Ασίας  ;
Σίγουρα  θα  μπορούσαν  να  έλθουν  από  τις  κοντινές  πόλεις,  όμως  στον  Όμηρο απογράφονται  πολλοί  που  διένυσαν  μακρινές  αποστάσεις  για  να  έρθουν  στην  πόλη  της  Τροίας  όπως  π.χ. οι Παίονες.
Άραγε  οι  σύμμαχοι  θα  ήταν  αρκετοί  μάλιστα  υπάρχει  συγκεκριμένη  αναφορά  που  αποτυπώνει  την  συνολική  δύναμη  Τρώων  και  συμμάχων .
Στην Θ  ραψωδία  διαβάζουμε  :

«Τόσα  μπροστά  στην  Ίλιον  άστραφταν  πυρά  που  ‘καίγαν
οι  Τρώες  ανάμεσα  στον  Ξάνθον  και  στα  πλοία.
Χίλια  στον  κάμπον  εκαίονταν  πυρά  και  στο  καθένα
άνδρες  στην  λάμψη  του  πυρός  εκάθονταν  πενήντα…» Θ  560 –3

Οι  Τρώες  λοιπόν  και  οι  σύμμαχοί  τους, τον  10ο χρόνο  της  πολιορκίας, κατά  την  νύχτα  της  γενικής  επίθεσης  προς  τα  καράβια  των Αχαιών  έχουν  στρατιωτική δύναμη  50.000  άνδρες  .
Συνεπώς  ο  υπολογισμός  την  δύναμης  των  συμμάχων  είναι  εύκολος, (50.000 μείον  10.000 )  ώστε  να  υπολογίσουμε  ότι  τους  έχουν  έρθει  40.000  άνδρες  περίπου  βοηθητικές  δυνάμεις…
Ο  αριθμός  των  συμμάχων, εάν  έχει  την  οποιαδήποτε  σχέση  με  την  αλήθεια  είναι  πράγματι  αξιοθαύμαστος  και δημιουργεί  πολλές  λογικές  απορίες .
Ποιοι  ήταν  λοιπόν αυτοί  οι  λαοί  και  γιατί  θεώρησαν  σωστό να  υποστηρίξουν  την  Τροία  στον  σκληρό  αγώνα  με  τους  Αχαιούς, όταν  αυτός  διεξάγεται, σύμφωνα  με  την  ομηρική  αφήγηση, για  μια  βασίλισσα  που  απήχθη  από  την  Σπάρτη ;
Οι  Σύμμαχοι  Λαοί  της  Τροίας .                                      
Στη Β ραψωδία, όπως  ήδη  αναφέραμε  υπάρχουν οι  δύο  κατάλογοι των αντιπάλων, στον  έναν  από  αυτούς, τον  τρωικό, απογράφονται  οι  δυνάμεις  των  Τρώων  και  των  συμμάχων  τους .
Στην  απογραφή  των  τρωικών  δυνάμεων  ακολουθείται  ο  εξής  σχεδιασμός  κατά  την  αποτύπωση :  α) ομάδα  : Τρώες, (κατοίκοι  της  Τροίας), Δάρδανοι, Τρώες  της  Ζέλειας   β) ομάδα : ακολουθούν  όλες  οι  άλλες  14 συμμετοχές  των  συμμάχων .
Υπάρχουν  βέβαια  και  σύμμαχοι  που  δεν  ήταν  από  την  αρχή  παρόντες, αλλά  ήρθαν  σταδιακά, όπως  ο  Ρήσος, ή  κάποιοι  άλλοι  που  δεν  αναφέρονται  στην  Β΄ αλλά  καταγράφονται  κατόπιν  να συμμετέχουν  στις  πολεμικές  συγκρούσεις  π.χ. οι Λέλεγες, ή οι  Καύκωνες .
Ο  Όμηρος   στον  τρωικό  κατάλογο  αναφέρει  περίπου  20  στρατιωτικές  οντότητες  που  δημιουργούν  ένα  «πολυφυλετικό» στρατό .
Αυτός, ο  πολυφυλετικός  στρατός  (Τρώες – Σύμμαχοι) μπορεί  να  περιγραφεί  με   βάση  την  γεωγραφική  του  προέλευση (κατανομή): 
                                                                  Μικρασιατικοί  - Ευρωπαϊκοί  Λαοί

Η  γεωγραφική  «σύνθεση» της  τρωικής  συμμαχίας  σχετίζεται  με  την  εθνολογική  σύνθεσή  της (σύμμαχοι  λαοί)  και έχει  μεγάλη  σημασία  για  την  κατανόηση  της  συγκρουσης  στην  Τροία .
Οι  σύμμαχοι  λαοί  της  Τροίας  καταλαμβάνουν  τεράστιο  γεωγραφικό  εύρος  και θα  μπορούμε  να  τους  χωρίσουμε  στους  λαούς  που  ο  Όμηρος  τους  αναφέρει καθαρά  στον  χώρο  της  Μικράς  Ασίας  και σ’  αυτούς  που προέρχονται από τον Ευρωπαϊκό  χώρο,  σε  μια  ζώνη  που  εκτείνεται  από  τον Αξιό  έως  την  Θράκη.
Από  την  γεωγραφική  ζώνη  της  Μικράς  Ασίας  μνημονεύει :
Τρώες, Δαρδανούς, Φρύγες, Λυκίους, Μαίονες, Μοισούς, Κάρες, Λέλεγες, Πελασγούς, Παφλαγόνες, Αλιζώνες. ( Αμαζόνες  και  Αιθίοπες  δεν  αναφέρει, παρά  μόνο  τον Μέμνονα  στην  Οδύσσεια)
Οι  λαοί  του  ευρωπαϊκού  χώρου, που  αποτελούν ένα  μόνο  μέρος  των  Συμμάχων  των Τρώων  είναι :Θράκες, Κίκονες(=Θράκες), Παίονες .

Από  όλα  αυτά  προκύπτουν  πολλά  ερωτήματα :
-Ποια  ήταν  η  πραγματική δύναμη  της  Τροίας;
-Είχαν  οι Τρώες  ένα δικό  τους  κράτος, που  αποτελούσε  μια μικρή  αυτοκρατορία, ή  αποτελούσαν  μέρος  κάποιου  άλλου  κράτους (επαρχία) ;
Αν  αποτελούσαν  μέρος  ενός  ευρύτερου  κράτους  ποιο  άραγε  θα  μπορούσε  να ήταν  αυτό ; Οι Χετταίοι ;
Η  αρχαιολογία  και  τα  ευρήματα  στην   Ελλάδα  και  στην  Μικρά  Ασία  μας  βοηθούν  να  κατανοήσουμε  τις  ρεαλιστικές  δυνάμεις  των  δύο  αντιπάλων, τον  γεωστρατηγικό  τους  ρόλο  στην  περιοχή, την  σχέση  με  τους  συμμάχους  τους, αν  διατηρούσαν  επικοινωνία  μεταξύ  τους  ή  με  τους  ισχυρούς  γείτονές  τους, τους  Χετταίους…


1 Ο  Πρίαμος  δίνει  ως  λύτρα :
1)        Πέπλοι           -  12
2)       Χλαίνες         -   12
3)       Τάπητες         -  12
4)       Επανωφόρια   - 12
5)       Χιτώνες          - 12
6)       Χρυσάφι         - 10 τάλαντα(βάρος)
7)       Λέβητες           - 4
8)       Τρίποδες           -2
9)       Ποτήρια            -1
 Η  έννοια  της παρατήρησης  φαίνεται  όταν  δούμε  τι  δίνει  ο  Αγαμέμνονας  στο  ίδιο  πρόσωπο :
1)       Τρίποδες        - 7
2)       Χρυσάφι        - 10 τάλαντα βάρος
3)       Λέβητες          -20
4)       Ίπποι               -12 αγωνιστικοί
5)       Αιχμάλωτες      -7 + Βρισηίδα
 Υπόσχεται επίσης  την  κόρη  του  για  γυναίκα  του Αχιλλέα, λάφυρα  ένα  καράβι  και  7 πόλεις  στην  Ελλάδα.
2 Η  αναφορά  έχει  ως  εξής  :
«Του  Γλαύκου  τότε  αφαίρεσε  τις  φρένες  ο  Κρονίδης
έλαβε  χάλκινα  άρματα , που  εννέα  βόδια  αξίζαν
κι  έδωκε  άρματα  χρυσά που  αξίζαν  ενενήντα» Ζ- 234
3 Δεν  παραγνωρίζουμε  το  γεγονός  ότι  οι  Αχαιοί  είναι  σε  εκστρατεία  και  δεν  μένουν  στο  παλάτι  για  να  έχουν στην διάθεσή  του  και  άλλα  είδη  εκτός  από  τη  λεία  του  πολέμου, όμως  στην  λεία  του  πολέμου  θ’  ανήκαν  σίγουρα  και  όμορφα  υφαντά  που  τα  πορίζονταν  στις  λεηλασίες …. 
4 Απολλόδωρος "Μυθολογική Βιβλιοθήκη" Γ΄ ΧΙΙ 1-3
5 Ηρόδοτος  Ιστορία  Ε΄13
6 Στράβων  13.1. 48
7 Graves Greek Myths, 158
8 Pierre Grimal «Λεξικό της Αρχαίας  Ελληνικής  και  της Λατινικής Μυθολογίας» στο  λήμμα  Δάδα.
9 Θουκυδίσης  Ιστορία Β΄2
10 Ηρόδοτος  Ιστορία Α΄191
11 Ηρόδοτος  Ιστορία Ε΄13
12 Ιστορία  του  Ελληνικού  Έθνους
13  DPage «Ιλιάς  και  Ιστορία» σελ. 67