ΓΙΑΝ(Ν)ΗΣ Κ. ΚΟΡΔΑΤΟΣ
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
(Μέρος 5)
Ο Όμηρος εivαι ιστορικό πρόσωπο;Στην περίοδο αυτή—πότε ακριβώς δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε—εμφανίστηκεν ο Όμηρος. Κατά τη γνώμη μας ο ποιητής αυτός ήταν αοιδός, ανήκε δηλαδή στην τάξη του ιερατείου. Πού γεννήθηκε και πού μεγάλωσε δεν ξέρομε. Ίσως σε κάποια πόλη της αντικρινής από τη Χίο περιοχής. Μα αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία. Κι' αν ξέραμε που γεννήθηκε και που έζησε, πάλι δεν θα μπορούσαμε από την πληροφορία και μόνο αυτή να λύσουμε το ομηρικό ζήτημα. Σημασία έχει να καθορίσουμε ποια ήταν η θέση του Ομήρου μέσα στην κοινωνία του. Σύμφωνα λοιπόν με όσα είπαμε ως εδώ είναι για μας απόλυτα βέβαιο πως ο Όμηρος ήταν αοιδός. Μα ήταν ένας αοιδός με πολύ μεγάλο ποιητικό ταλέντο. Όταν λοιπόν με την κοινωνική διαφοροποίηση που συντελέσθηκε στις ελληνικές (αιολοϊωνικές) πόλεις της Μικρασίας, οι αοιδοί έχασαν τα προνόμια τους και παράλληλα επινοήθηκε και καθιερώθηκε η νέα (δημοτική) γραφή, ο αοιδός αυτός κάθισε και μετέγραψε τους παλιούς ύμνους και ιστορίες 68 από τα ιερά βιβλία. Η τέτοια του πράξη στην αρχή δεν κατακρίθηκε από τους ευγενείς που είχαν στο αναμεταξύ συγκεντρώσει μεγάλη εξουσία στα χέρια τους. Μα άμα πέρασαν μερικά χρόνια και τα μεταγραμμένα στη νέα γραφή τραγούδια έκαναν μεγάλη εντύπωση στο λαό, όχι μόνο οι ιερείς άρχισαν να κατακρίνουν τον Όμηρο, μα και οι ευγενείς δεν έβλεπαν με καλό μάτι την τέτοια προσπάθεια του και το νέο επάγγελμα του, γιατί έβρισκαν πως ο νεωτερισμός αυτός του Ομήρου μπορεί να βλάψη. Άρχισε λοιπόν συστηματική καταδρομή εναντίον του και καθόλου απίθανο να χαρακτηρίσθηκε αποστάτης και ασεβής. Ίσως για το λόγο αυτό να τον ωνόμασαν Όμηρο, γιατί φαίνεται το οικογενειακό του όνομα ήταν άλλο. Η λέξη όμηρος είναι ξένη (φρυγική ή λυδική) και πιθανό να σήμαινε τον αποστάτη, τον υβριστή των θείων, τον ιερόσυλο ή κάτι τέτοιο. Βέβαια δεν έχομε γραπτές πηγές που να μας το επιβεβαιώνουν αυτό. Ωστόσο όμως όλοι οι αρχαίοι θρύλοι γύρω στη ζωή και τη δράση του Ομήρου, και όλες οι γραπτές μαρτυρίες, μόνο σ' ένα τέτοιο συμπέρασμα μας οδηγούν. Πρώτα πρώτα έχομε τη μαρτυρία του Ηροδότου που λέει πως ο Όμηρος και ο Ησίοδος 69 έζησαν στην ίδια εποχή και πως: Όπως είπαμε όμως, ο Όμηρος με τον καιρό αντίκρυσε την καταδρομή των ιερέων και ίσως και των ευγενών. Γι' αυτό παντού έβρισκε την περιφρόνηση και το χλευασμό. Η τέτοια καταφορά βάσταξε και στους ύστερα από το θάνατο του αιώνες. Η αριστοκρατική παράδοση μιλούσε με περιφρόνηση για τους δύο ποιητές που εκλαΐκευσαν το πιο μεγάλο μέρος των θρησκευτικών παραδόσεων 74. Οι Ορφικοί πρώτα και ύστερα ο Πυθαγόρας, ο Ηράκλειτος και άλλοι καταφέρθηκαν και είπανε πολλά εναντίον του Ομήρου 75. Κι' αυτός ο Πλάτων που πολλές φορές ανάφερει τον Όμηρο 76, δεν είχε καλή ιδέα για τον ποιητή της Ιλιάδας και Οδύσσειας. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος, λέει, φτιάχνουν ψεύτικους μύθους για να διασκεδάζουν τους ανθρώπους (Πολιτ. 377e). Μα ο Πλάτων δεν σταματά ως εδώ. Λέει ακόμα πως ο Όμηρος και άλλοι ποιητές λένε πράγματα που κι' αν είναι σωστά δεν έπρεπε να γράφουνται και να κοινολογούνται και πως στον ποιητή της “Ιλιάδας” άρεσαν τα ψέμματα, γι' αυτό και ο Όμηρος δεν έχει θέση στην πλατωνική Πολιτεία 77. Ο Πλάτων επικρίνει τον Όμηρο. Και σα να μη φτάνουν οι τέτοιοι του χαρακτηρισμοί, λέει ακόμα πως ο Όμηρος και ο Ησίοδος γύριζαν σαν αλήτες από χώρες σε χωριά απαγγέλλοντας τις ραψωδίες τους, δεν μπόρεσαν δε πουθενά ούτε την αρετή να διδάξουν κι' ούτε να αποκτήσουν πιστούς φίλους και υποστηρικτές. Κι' αυτός ο φίλος του Ομήρου, ο Κρεώφυλος. φέρθη πολύ πρόστυχα στον ποιητή. Τέτοια ήταν η επίδραση του Ομήρου! Ποιητής χωρίς φίλους, χωρίς κύρος, χωρίς οπαδούς! Γι' αυτό μιά που δεν ήταν σπουδαία προσωπικότητα, ούτε ωφέλησε καμμιά πόλη με τα έπη του, ούτε πέρασε για σπουδαίος νομοθέτης, διδάσκαλος ή σοφός, και ούτε καμμιά πολιτεία τόνε μνημονεύει για δικό της αρχηγό 78. Αν δεν κάνω λάθος, τα όσα λέει εδώ ο Πλάτων όχι μόνο έχουν άμεση σχέση με την καταφορά της αριστοκρατικής παράταξης εναντίον του Ομήρου —και το γιατί το είπαμε παραπάνω—μα και μας κατατοπίζουν στο ζήτημα: γιατί ήταν στην αρχαιότητα άγνωστη η πατρίδα του. Μιά που ο ποιητής έγινε ο στόχος του κατατρεγμού των αριστοκρατικών “γύριζε σαν αλήτης από χώρες σε χωριά”. Κι' όχι μοναχά ξεχάστηκε το παλιό πατρογονικό του όνομα, αφού επικράτησε το παρατσούκλι που του κόλλησαν οι ευγενείς, μα και καμμιά πολιτεία της Μικρασίας δεν παραδέχονταν πως ο ποιητής ήταν δικός της, ή πως την ωφέλησε με τα ποιήματα του και καμμιά δεν το θεωρούσε τιμή της να παραδεχθή πως γεννήθηκε στον τόπο της. Ήταν λοιπόν αποδιοπομπαίος τράγος79. Η τέτοια όμως καταδρομή βάσταξε εκατό, ίσως και παραπάνω χρόνια. Γι' αυτό καμμιά ελληνική μικρασιατική πολιτεία δεν δέχονταν τον Όμηρο για πολίτη της. Πιο υστέρα από το τέλος του Ζ' αιώνα τα πράγματα άρχιζαν ν' αλλάζουν. Στις ελληνικές πολιτείες της Μικρασίας έγιναν επαναστάσεις και πολιτειακές μεταβολές. Οι αριστοκρατικοί ήταν στα χρόνια αυτά από κάτω. Πιέζονταν, εξορίζονταν, σφάζονταν. Στην περίοδο λοιπόν αυτή η κάθε χώρα από όπου πέρασεν ο Όμηρος κολακεύονταν να πιστεύη πως ο ποιητής ήταν γέννημα και θρέμμα δικό της. Έτσι δημιουργήθηκεν ολόκληρος θρύλος και εφτά πολιτείες τσακώνονταν για την πατρίδα του Ομήρου, γιατί η κάθε μία από τις εφτά ισχυρίζονταν πως ο ποιητής γεννήθηκε στον τόπο της. Ο Ησίοδος και οι αγρότες. To ίδιο έπαθε και ο Ησίοδος. Και γι' αυτόν δεν ξέρομε καλά καλά πού γεννήθηκε και πού μεγάλωσε. Φαίνεται δε πως στον καιρό που οι αγροτικές μάζες (οι διάκριοι) σε πολλές περιοχές πήραν την πολιτική εξουσία, άρχισαν να βρίζουν τους πρωτευουσιάνους και τους ευγενείς —η γένεση της κωμωδίαςαυτήν την αφορμή έχει— και να παρουσιάζουν τον Ησίοδο σαν διανοούμενο που ήταν ο πνευματικός ηγέτης των αγροτών. Οι αγρότες δηλαδή για να δείξουν πως κι' αυτοί είναι εκλεκτό γένος και πως έχουν πολιτισμό βάφτισαν τον Ησίοδο τσοπάνο. Κι' ακόμα έπλασαν την παράδοση, πως σ' αυτόν πρώτα τον τσοπάνο, που έβοσκε τα πρόβατά του στον άγιο Ελικώνα, οι θέαινες Μούσες έδωκαν το χάρισμα του έμμετρου λόγου (στίχ. 22-24). Απαντώντας όμως οι αριστοκράτες στην καυχησιολογία αυτή των αγροτών “έβαλαν” τις Μούσες να λένε: “Τσομπάνηδες χωριαταρέοι, θλιβερά ντροπιάσματα που μόνο για την κοιλιά σας ζήτε, ξέρομε ψέμματα πολλά να σας λέμε όμοια μ' αλήθειες (δηλαδή ξέρομε να να σας πατούμε κοροϊδίες), μα άμα θέλομε ξέρομε κι' αληθινά να μιλούμε”. Και φυσικά, οι Μούσες “μιλούσαν αληθινά” μόνο στους ποιητές των αριστοκρατών. Θαρρώ πως μόνο αυτή η ερμηνεία στέκει στους στίχους 22-28 της “Θεογονίας”. Το ότι το κείμενο είναι ταραγμένο και οι στίχοι 26 - 28 ξένη παρεμβολή το παρατήρησαν και άλλοι. Δεν βγαίνει όμως κανένα νόημα αν δεν χαρακτηρίσουμε σαν προσθήκη όλους τους στίχους 22-35, που δεν έχουν καμμιά θέση στο κείμενο έτσι που είναι βαλμένοι. Ο Όμηρος τυφλώθηκε; Σαν τελικό συμπέρασμα της άποψης που υποστηρίζομε βγαίνει πως τον ποιητή στα τελευταία ίσως χρόνια της ζωής του να τον τύφλωσαν οι εχθροί του. Για να επιμένη η αρχαία παράδοση πως ήταν τυφλός θα πη πως κάτι είχε συμβή. Στη βιογραφία του Ομήρου που αποδίδεται στον Πλούταρχο (Α, 2) σημειώνεται πως ο ιστορικός Έφορος που ήταν από την Κύμη της Μικρασίας έγραψε πως ο ποιητής της “Ιλιάδας” “ἐπηρώθη τὰς ὄψεις”. Δεν μας λέει όμως πως και πότε. Ωστόσο η μαρτυρία αυτή δεν μπορεί να είναι από την αρχή ως το τέλος θρύλος. Έχει τη βάση της σε κάποιο ιστορικό γεγονός 80. Και δεν είναι καθόλου απίστευτο να τύφλωσαν τον ποιητή εκείνοι που τόνε χαρακτήρισαν για αποστάτη και επικίνδυνο νεωτεριστή. Εξ άλλου ο τέτοιος τρόπος της τιμωρίας δεν ήταν άγνωστος στα παλιά εκείνα τα χρόνια, μα ίσα-ίσα νόμιμος. Από την Ιλιάδα (Β, 594 και παρ.) μαθαίναμε πως κάποιος παλαιός ποιητής που τον έλεγαν Θάμυρι, επειδή τάβαλε με τις Μούσες (που θα πή πως ήρθε σε σύγκρουση με το ιερατείο) τυφλώθηκε 81. Κάτω από το θρύλο αυτόν δεν είναι απίθανο κάποιος μεταγενέστερος ραψωδός να θέλησε να περιγράψη το πάθημα (=τιμωρία) του Ομήρου. Εξόν απ' αυτά που είπαμε παραπάνω πρέπει να προσέξουμε πολύ και τα όσα γράφει ο Πλάτων στους “Νόμους” του. Ο φιλόσοφος συζητώντας πάνω στο ζήτημα πως πρέπει να μορφώνουνται (εκπαιδεύουνται) οι νέοι μαζί με άλλα λέει πως πρέπει να καθορισθούν από τα πριν και οι θρησκευτικοί ύμνοι που θα ψάλλωνται για τον κάθε θεό όταν γίνωνταιοι ιεροτελεστίες. Τονίζει όμως πως: (Νόμοι 799b). (Νόμοι 801d). (Νόμοι 801d). Άμα όμως συντελέστηκε η κοινωνική διαφοροποίηση που έφερε τις τέτοιες αναστατώσεις και πολιτειακές μεταβολές στις πολιτείες του Αιγαίου, όχι μοναχά τα ομηρικά έπη είχαν γίνει πολύ λαϊκά, μα και δημιουργήθηκε και σχολή ολόκληρη που εξακολούθησε την ομηρική παράδοση. Οι ποιητές (μεταφραστές) αυτοί λέγονταν: Ομηρίδαι ή ραψωδοί. Για μιαν ωρισμένη περίοδο οι λέξεις ομηρίδαι και ραψωδοί είχαν την ίδια έννοια 82. Σήμαιναν τους “μεταφραστές”, αυτούς που μετέγραφαν τα παλιά ιερατικά κείμενα 83 στη νέα γραφή. Αυτό δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν οι νεώτεροι φιλόλογοι και ελληνιστές και από το στραβό τους προσανατολισμό πάνω στο όλο ζήτημα θέλησαν καλά και σώνει να ετυμολογήσουν τη λέξη ραψωδός. Πήγε χαμένος όμως ο κόπος τους γιατί δεν κατέληξαν σε κανένα συμπέρασμα. Μου φαίνεται πως αν προσέξουμε στα όσα γράφει ο Πίνδαρος θα μπουμε στο νόημα, γιατί ο μεγάλος λυρικός που ήταν λάτρης των παλιών αριστοκρατικών παραδόσεων ξεκαθαρίζει το ζήτημα. Μιλώντας για τους ομηρίδες τους λέει με ειρωνικό και πειραχτικό τρόπο: ἀοιδοὺς ραπτῶν ἑπέων (Νεμ. II, 1). Εδώ όμως το ράπτω έχει τη σημασία του μηχανεύομαι, επινοώ, κατασκευάζω. Οι παλαιοί τέτοια έννοια έδιναν στο ρήμα ράπτω. Αν πάρουμε αυτή την ερμηνεία δεν υπάρχει δυσκολία να καταλάβουμε τί σήμαινε η λέξη ραψωδός 84. Σήμαινε αρχικά εκείνον που μετέγραφε από τα ιερά χρονικά τις παλιές ωδές (παλιούς ύμνους, παλαιές ιστορίες κλπ.). Εκείνον που δεν ήταν εμπνευσμένοςαπ' τις Μούσες. Εκείνον που έφτιαχνε ύμνους χωρίς να έχη θεϊκή έμπνευση. Άρα οι τέτοιοι αοιδοί ήταν παραβάτες της ιερατικής παράδοσης. Ήτανκατασκευαστέςωδών που δεν είχαν καμμιά σχέση με τα ιερά βιβλία, ήταν ιερόσυλοι. Γι' αυτό και οι ραψωδοί στην πρώτη εμφάνιση τους δεν ήταν τίποτε άλλο παρά οι ξεπεσμένοι αοιδοί. Δεν πρέπει μάλιστα να ξεχνούμε και κάτι άλλο. Οι αοιδοί έπαυσαν να υπάρχουν ως επαγγελματίες ιερείς από τη στιγμή που εμφανίστηκαν οι ραψωδοί (ομηρίδαι). Αυτό σημαίνει πως το ιερατείο έχασε την προνομιούχα θέση του και πως δεν λογαριάζονταν πια. Αοιδοί που να ψάλλουν “κλέη ἀνδρῶν καὶ ἡρώων” δεν υπήρχαν. Το έργο αυτό ήταν πια ειδικήαπασχόληση των ραψωδών 85. Εξ άλλου μιά που καθιερώθηκε η νέα γραφή, οι αοιδοί ήταν πια άχρηστοι. Κι' ακόμα αφού η κοινωνική διαφοροποίηση και τα πολιτικά γεγονότα που μεσολάβησαν στις ελληνικές πολιτείες από τον Η' αιώνα και δώθε έδωκαν δύναμη και αξία στο δήμο, τα “κλέη ανδρών και ηρώων” δεν υπήρχε πια λόγος να τα ψάλλουν οι αοιδοί στις ιεροτελεστίες, στα δώματα των αρχηγών. Έπρεπε να τα τραγουδούν στις μεγάλες γιορτές και τελετές όπου ήταν θεατής όλος ο λαός. Το ότι ο ρόλος των ραψωδών ως τον ΣΤ' τουλάχιστο αιώνα ήταν τέτοιος που σημειώσαμε παραπάνω, βγαίνει και από κάποια άλλη αρχαία μαρτυρία. Λένε μερικές αρχαίες πηγές πως ο Σόλων έβαλε ειδικό νόμο και καθώρισε πότε πρέπει να απαγγέλλουνται από τους ραψωδούς τα έπη. Ο Διογένης ο Λαέρτιος (Α, 2, 57) μάλιστα μας πληροφορεί πως ο Σόλων “τά τε Ὁμήρου ἐξ ὑποβολῆς γέγραφε ραψῳδεῖσθαι, οἷον ὅπου ὁ πρῶτος ἔληξεν ἐντεῦθεν ἄρχεσθαι τὸν ἐχόμενον”. Η μαρτυρία αυτή, όπως είναι γνωστό, έβαλε σε μεγάλο μπελά τους φιλολόγους Τι θέλει να πη η φράση ἐξ ὑποβολῆς; Πολλοί (Χέρμανν κ. ά.) παραδέχονται πως η φράση αυτή έχει την έννοια πως τα ομηρικά κείμενα πρέπει να απαγγέλλουνται (από τους ραψωδούς) βάσειγραπτού κειμένου, άλλοι (Μπέκ κλπ.) υποστηρίζουν πως το ἐξ ὑποβολῆς σημαίνει κατ' αλληλουχία ν' απαγγέλλουνται οι ραψωδίες, θαρρώ πως η γνώμη του Χέρμανν είναι η πιο σωστή, με τη διαφορά πως το ζήτημα πρέπει να ξεκαθαρισθή ακόμα καλύτερα. Ο Σόλων δεν ήταν επαναστάτης και νεωτεριστής, όπως λένε μερικοί ιστορικοί. Ήταν συμβιβαστής. Ήθελε να συμβιβάση τις αντιμαχόμενες πολιτικές μερίδες και ήταν μάλλον συντηρητικός. Επειδή λοιπόν το ιερατείο της Αττικής 86 στα χρόνια του είχεν ακόμα κάποιο κύρος, έβαλε λογοκρισία, όπως θα λέγαμε σήμερα, στα λεγόμενα των ραψωδών. Ωδές που ήταν “μεταγραμμένες” από τα παλαιά-ιερά αρχεία και που σε ωρισμένα σημεία τους απ' αυτό το περιεχόμενο τους, έδιναν όπλα στο δήμο για να δείχνη απειθαρχία στα κελεύσματα των αρχόντων και των ιερέων της Ελευσίνας δεν έπρεπε να απαγγέλλουνται 87. Γι' αυτό θέσπισε νόμο οι ομηρικές ωδές “ἐξ ὑποβολῆς ραψῳδεῖσθαι” δηλαδή να απαγγέλλουνται αφού λογοκρίνονται πρώτα, όπως θα λέγαμε σήμερα 88. Η διασκευή και συναρμολόγηση των ομηρικών κειμένων στα χρόνια του Πεισιστράτου. Ίσως πριν από το Σόλωνα να είχαν κάμει το ίδιο οι πολιτείες εκείνες που προηγήθηκαν στην εμπορική και ναυτική τους ανάπτυξη 91. Η μεγάλη όμως “συμπληρωματική” και “κωδικοποιητική” εργασία έγινε στα χρόνια του Πεισιστράτου. Όταν ο τύραννος αυτός κατέλαβε την εξουσία αφού πρώτα τσάκισε κάθε αντίδραση και υπονομευτική ενέργεια των ευγενών και μεγαλοκτηματιών της Αττικής, άρχισε να βάζη τις βάσεις του εκπολιτιστικού του έργου. Παράλληλα όμως εγκαινίασε και την πολιτική που υστέρα από έναν αιώνα έφερε τους καρπούς της και έδωσε την θαλασσοκρατορία στους Αθηναίους. Ο δικτάτωρ που στηρίχτηκε κυρίως στους αγρότες της Αττικής, κατάλαβε πως οι Αθηναίοι πρέπει να κατέχουν διάφορα σημαντικά πόστα στο Αιγαίο και για να τοποθετούν τα προϊόντα τους και για να φέρνουν σιτάρι από τον Πόντο. Η εποχή του Πεισιστράτου ήταν μιά εποχή μεταβατική μεν αλλά δημιουργική. Στα χρόνια αυτά έγιναν μεγάλες εσωτερικές ζυμώσεις και μιά πολύ σημαντική εκπολιτιστική δράση. Ήταν η εποχή που στην Αττική είχαν συντελεστή μεγάλες μεταβολές κοινωνικές και πολιτικές και η Αθηναϊκή Πολιτεία ετοιμάζονταν για την εξόρμηση της στο Αιγαίο. Επειδή δε από τον καιρό ακόμα του Σόλωνα είχε καλλιεργηθή η ιδέα πως η Αττική ήταν η μητρόπολις των Ιώνων και στα ομηρικά έπη όχι μόνον δεν γίνονταν λόγος για τους Ίωνες μα υπήρχαν μόνο περιγραφές για τους Αχαιούς και εξυμνούντανε η Θεσσαλία και το Άργος, ο Πεισίστρατος βάλθηκε να δημιουργήση νέες ιστορικές παραδόσεις και παράλληλα να σπάση την παλιά ιερατική παράδοση, γιατί του στέκονταν εμπόδιο στην παραπέρα δράση και εκπολιτιστική του εξόρμηση. Γι' αυτό έπρεπε να ρίξη νέα συνθήματα, να διαπαιδαγώγηση το λαό με νέες αρχές και ιδέες και να του δώση νέα ιδανικά. Στην προσπάθεια του αυτή τα ομηρικά έπη του ήσαν πολύ χρήσιμα. Έπρεπε όμως πρώτα να εκλαϊκευθούν και να διασκευασθούν, γιατί περιγράφανε αιολικό βίο και ιστορούσανε την αχαϊκή παράδοση. Και έπρεπε ακόμα ν' αλλάξη και η γλωσσική τους φόρμα, γιατί ήταν γραμμένα σε αιολικό ιδίωμα. Εδώ παρουσιάστηκε κάποια δυσκολία. Η διασκευή και η αναπροσαρμογή έπρεπε να γίνη κατά τέτοιον τρόπον που να μην αλλάζη ο βασικός πυρήνας των έπων. Και πρώτα απ' όλα χρειάζονταν να δημιουργήση επιτελείο από μερικούς διανοουμένους που να προέρχωνται από την ιερατική τάξη, επειδή μόνο αυτοί ήξεραν καλά τις παλιές παραδόσεις. Κι' επειδή είχε θέληση και ήταν αποφασιστικός κυβερνήτης, βρήκε τους ανθρώπους που του χρειάζονταν γι' αυτή τη δουλειά. Φαίνεται πως επί κεφαλής της εργασίας αυτής ο Πεισίστρατος έβαλε τον Ονομάκριτο 92 που ήταν το κατάλληλο πρόσωπο, Ίσως και τα παιδιά του Πεισιστράτου να συνέχισαν την “κωδικοποιητική” αυτή εργασία 93 μα το κυριώτερο μέρος συντελέσθηκε το δίχως άλλο στα χρόνια που κυβέρνησε το κράτος της Αττικής ο Πεισίστρατος, γι' αυτό και η παράδοση έλεγε: δῆμος Ἀθηναίων καὶ τρὶς ἐπηγάγετο, τὸν μέγαν ἐν βουλῇ Πεισίστρατον, ὃς τὸν Ὅμηρον ἤροισε, σποράδην τὸ πρὶν ἀειδόμενον ἡμέτερος γὰρ κεῖνος ὁ χρύσεος ἦν πολιήτης εἴπερ Ἀθηναῖοι Σμύρναν ἀπῳκίσαμεν”. (Παλ. Ανθολ. XI, 442) Παρ' όλες όμως τις προσπάθειες του Πεισιστράτου και των διαδόχων του για να κάμουν τα ομηρικά έπη την εθνική βίβλο των ιώνων, η “Ιλιάς” και η “Οδύσσεια” άσκησαν μεγάλη επιρροή και στις έξω από την Αττική χώρες, και έγιναν σ' όλη σχεδόν την Ελλάδα το θησαυροφυλάκιο των ελληνικών παραδόσεων. Η “Ιλιάδα” και “Οδύσσεια” μαζί με τη “Θεογονία” του Ησιόδου έγιναν η ιερά βίβλος των Ελλήνων 96. Είν' αλήθεια πως στην αρχή παρουσιάσθηκε κάποτε αντίδραση. Επειδή λ χ. γίνεται ολοένα λόγος για το Άργος και τους Αργίτες, ο Κλεισθένης ο τύραννος της Σικυώνας, απαγόρευσε ν' απαγγέλλουνται τα ομηρικά έπη στους εκεί αγώνες. Τον καιρό εκείνο οι δυό πολιτείες, Άργος και Σικυών, δεν τα επήγαιναν καλά και γι' αυτό ο Κλεισθένης απαγόρευσε την απαγγελία των Ομηρικών επών στη χώρα του (βλ. Ηροδ. V, 67). Μα στα κατόπιν χρόνια τα πράγματα άλλαξαν πολύ και η “Ιλιάς” και η “Οδύσσεια” ήταν για τους περισσοτέρους Έλληνες το “ευαγγέλιό” τους, όπως θα λέγαμε σήμερα. Μόνο στις δωρικές χώρες ρες παρουσιάστηκε επίμονη η αντίδραση. Σ' αυτές, και μάλιστα στη Σπάρτη, άργησαν πολύ να εισαχθούν. Υπάρχει μιά μαρτυρία που λέει πως πολύ αργά οι Δωριείς δέχθηκαν στις χώρες τους τα ομηρικά έπη. Εδώ τελειώνει η μελέτη μας. Άλλο τίποτα δεν έχομε να προσθέσουμε. Προσπαθήσαμε να δώσουμε όσο το δυνατό αναλυτική την ιστορία του ομηρικού ζητήματος και παράλληλα να δώσουμε νέες απόψεις και νέες ερμηνείες. Είδαμε την ιστορία του Ομήρου και των ομηρικών επών από μιαν άλλη σκοπιά. Αυτό είναι το νέο που προσθέταμε στην τόσο πλούσια βιβλιογραφία του ομηρικού ζητήματος.
ΓΙΑΝΗΣ Κ. ΚΟΡΔΑΤΟΣ
|
| [<< Μέρος 4] | [Άρθρα-Μελέτες] |
Μικρός Απόπλους
http://www.mikrosapoplous.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Εδώ Ομηρούπολη Ονειρούπολη