⚜️Οι Έλληνες Στοχαστές και ο Όμηρος

 

Ομηρικοί Σχολιαστές

Είπαν για τον Όμηρο

Οι σημαντικότεροι αρχαίοι Έλληνες που ερμήνευσαν τον Όμηρο

Από τον Ηρόδοτο έως τον Πλούταρχο, κορυφαίοι στοχαστές της αρχαιότητας στάθηκαν μπροστά στη σκιά του Ομήρου άλλοτε με δέος, άλλοτε με κρίση και άλλοτε με αλληγορική ματιά. Ορισμένοι τον είδαν ως "παιδευτή των Ελλήνων", άλλοι ως ποιητή που διαμόρφωσε τη θρησκεία, άλλοι τον ανέλυσαν με φιλοσοφική αυστηρότητα ή γλωσσική λεπτομέρεια.

Η ανάρτηση παρουσιάζει συνοπτικά δέκα σπουδαίους Έλληνες συγγραφείς και φιλόσοφους, από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη ως τον Αρίσταρχο και τον Πορφύριο, που διερμήνευσαν, εξέτασαν και τίμησαν το έργο του Ομήρου με διαφορετικά πνευματικά εργαλεία.

Μια περιήγηση στην πολυφωνία της ερμηνείας, μια ωδή στην αθανασία του Ομηρικού Λόγου.

Οι Έλληνες στοχαστές και ο Όμηρος: Δέκα φωνές μέσα στους αιώνες

🔱 1. Ηρόδοτος (5ος αι. π.Χ.)

• Τον αποκαλεί "ποιητή των θεών" και πίστευε πως ο Όμηρος διαμόρφωσε την ελληνική θρησκεία.

• Είπε το θρυλικό: «Ὅμηρος καὶ Ἡσίοδος ἔδωκαν τοῖς Ἕλλησι τοὺς θεοὺς».

• Θεωρούσε πως ο Όμηρος δεν ήταν ιστορικός, αλλά είχε ιστορικές ρίζες.

📘 2. Πλάτων (427–347 π.Χ.)

• Τον θαύμαζε αλλά και τον κριτικάριζε έντονα.

• Στην Πολιτεία, εξορίζει τους ποιητές (συμπεριλαμβανομένου του Ομήρου!) γιατί "παραπλανούν τους νέους".

• Τον αποκαλεί «παιδευτή της Ελλάδας», αλλά ανησυχεί για την ηθική των ηρώων του.

🕊 3. Αριστοτέλης (384–322 π.Χ.)

• Υποκλίνεται στην ποιητική δεινότητα του Ομήρου.

• Στην Ποιητική τον θεωρεί πρότυπο του επικού ποιητή: ξέρει τι να πει και τι να αφήσει.

• Μιλά για την ενότητα και οικονομία της Ιλιάδας σε αντίθεση με άλλους επικούς.

🌀 4. Αρίσταρχος ο Σαμόθραξ (216–144 π.Χ.)

• Ο απόλυτος κριτικός και σχολιαστής του Ομήρου.

• Διηύθυνε τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.

• Έγραψε σχόλια, επισημάνσεις και ερμηνείες (τα περίφημα Ὁμηρικὰ ὑπομνήματα).

• Εισήγαγε το κριτικό σημάδι «Ὀβελός» (–) για στίχους που θεωρούσε νόθους.

🧠 5. Ζηνόδοτος ο Εφέσιος (3ος αι. π.Χ.)

• Πρώτος εκδότης του Ομήρου στην Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη.

• Καθόρισε την κανονική εκδοχή της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.

• Προηγήθηκε του Αρίσταρχου αλλά με λιγότερη σχολαστικότητα.

📚 6. Διονύσιος Αλικαρνασσέας (1ος αι. π.Χ.)

• Ανέλυσε τον ομηρικό λόγο ρητορικά και στυλιστικά.

• Τον θεωρεί πρότυπο λογοτεχνικού ύφους και παραδειγματικής ελληνικής γλώσσας.

📜 7. Λογγίνος (πιθανόν 1ος ή 3ος αι. μ.Χ.)

• Στο έργο Περὶ ὕψους αναφέρεται στον Όμηρο ως θεϊκό παράδειγμα "ύψους" (sublimity).

• Βλέπει στον Όμηρο μέγεθος, δύναμη και θεϊκή έμπνευση.

🧾 8. Στράβων (64 π.Χ. – 24 μ.Χ.)

• Γεωγράφος που χρησιμοποίησε ομηρικές περιγραφές για τοποθεσίες.

• Πίστευε ότι η γεωγραφία του Ομήρου έχει βάση στην πραγματικότητα (αν και με ποιητική άδεια).

🕯 9. Πορφύριος (3ος αι. μ.Χ.)

• Νεοπλατωνικός που αλληγόρησε τον Όμηρο.

• Στον Οδυσσέα βλέπει τον φιλόσοφο που ταξιδεύει προς την αλήθεια, μέσα από πάθη και πλάνες.

🕊 10. Πλούταρχος (45–120 μ.Χ.)

• Αναφέρεται συχνά στον Όμηρο στα Ηθικά και στις Παράλληλες Βίους.

• Τον συνδέει με φιλοσοφικά διδάγματα και ψυχολογικές παρατηρήσεις.

Λέξεις-κλειδιά (keywords):

Όμηρος, αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, Ηρόδοτος και Όμηρος, Πλάτων, Πολιτεία και  Όμηρος, Αριστοτέλης Ποιητική, Ομηρικά Έπη, Ιλιάδα, Οδύσσεια, αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, Ζηνόδοτος, Αρίσταρχος, Διονύσιος Αλικαρνασσέας, Πλούταρχος και Όμηρος, 

Ο Όμηρος δεν ήταν απλώς ποιητής, αλλά πηγή έμπνευσης, φιλοσοφίας και πνευματικής διαμόρφωσης για γενιές στοχαστών. Από τον Ηρόδοτο ως τον Πλούταρχο, διαβάζουμε πώς δέκα κορυφαίοι αρχαίοι Έλληνες είδαν, αγάπησαν ή κριτικάρισαν τον Αοιδό των Ελλήνων.

Αστραία

Ιστιαία, πολυστάφυλος η χώρα των ιστίων

 

Β΄ Ιλιάδας, στίχοι 536-545,

 Οἳ δ᾽ Εὔβοιαν ἔχον μένεα πνείοντες Ἄβαντες

Χαλκίδα τ᾽ Εἰρέτριάν τε πολυστάφυλόν θ᾽ Ἱστίαιαν

Κήρινθόν τ᾽ ἔφαλον Δίου τ᾽ αἰπὺ πτολίεθρον,

οἵ τε Κάρυστον ἔχον ἠδ᾽ οἳ Στύρα ναιετάασκον,

τῶν αὖθ᾽ ἡγεμόνευ᾽ Ἐλεφήνωρ ὄζος Ἄρηος

Χαλκωδοντιάδης μεγαθύμων ἀρχὸς Ἀβάντων.

Τῷ δ᾽ ἅμ᾽ Ἄβαντες ἕποντο θοοὶ ὄπιθεν κομόωντες

αἰχμηταὶ μεμαῶτες ὀρεκτῇσιν μελίῃσι

θώρηκας ῥήξειν δηΐων ἀμφὶ στήθεσσι·

τῷ δ᾽ ἅμα τεσσαράκοντα μέλαιναι νῆες ἕποντο.

«Τους φοβερούς Άβαντες που κατέχουν την Εύβοια με τις πόλεις της, Χαλκίδα, Ερέτρια και Ιστιαία πλούσια σε αμπέλια, την Κέρινθο στη θάλασσα και την οχυρωμένη Κώμη του Δίου. Μαζί τους ήρθαν επίσης οι άνδρες από την Κάρυστο και τη Στύα. Ο Ελεφήνορας από τη γενιά του Άρη ήταν ο αρχηγός τους. Ήταν ο γιος του Χαλκώδωνα, που βασίλευε πάνω σε όλους τους Άβαντες. Μαζί του ήρθαν ναυτικό και πεζικό με μακριά μαλλιά, γενναίοι πολεμιστές που θα κάρφωναν ευχαρίστως οποιουσδήποτε εχθρούς με τα μακριά και αστραφτερά τους δόρατα. Από αυτούς ήρθαν 40  μαύρα πλοία.

Προέλευση ονόματος

Σύμφωνα με τη μυθολογία η Ιστιαία οφείλει το όνομά της στη νύμφη Ιστιαία, την κόρη του Υριέα (γιου του Ποσειδώνα και της Αλκυόνης) και αδελφή του Ωρεού. Επίσης, το όνομα πιθανολογείται ότι προέρχεται από τις λέξεις ιστίον ή ιστός λόγω της μεγάλης παραγωγής καταρτιών για την κατασκευή πλοίων από τα δέντρα του όρους Τελεθρίου

Η ιστορία της Ιστιαίας αρχίζει πολύ πριν από την εποχή του Ομήρου. Ευρήματα του 2000 π.Χ., στην περιοχή μεταξύ Ιστιαίας και Ωρεών, μαρτυρούν την ύπαρξη μεσοελλαδικών οικισμών.

Στον Τρωικό πόλεμο, κατά τον Όμηρο, η Ιστιαία ανήκε στη χώρα του Χαλκοδωντιάδη Ελεφήνορα, του Βασιλέως των Αβάντων και έλαβε μέρος μαζί με τις σπουδαιότερες ευβοϊκές πόλεις, όπως ήταν η Χαλκίδα, η Ερέτρια, η Κήρινθος κ.α.

Η αρχαία πόλη της Ιστιαίας που αναφέρεται από τον Όμηρο ως «πολυστάφυλος» («πολυστάφυλόν θ᾽ Ἱστίαιαν», Ιλιάδα ραψ. Β', στ. 537) από τους πολλούς αμπελώνες της, δεν βρισκόταν στο σημείο που είναι χτισμένη η σύγχρονη, αλλά δύο περίπου χιλιόμετρα δυτικά, προς το μέρος των Ωρεών και του Ταξιάρχη, στις πλαγιές του όρους Τηλέθριου, παρά τον ποταμό Κάλλαντα (Ξεριά), στη θέση καλούμενη Δρυμός επί βραχώδους λόφου

Οι Άβαντες ήταν αρχαίο πρωτοελληνικό φύλο, σύμφωνα και με νεότερους ερευνητές όπως ο Γερμανός Βάλκαϊνερ, ο Γάλλος Ντεζαρτέν κ.ά., που μελετούν την προϊστορική εθνολογική ενότητα πολλών και διαφόρων φύλων του τότε ελληνικού κόσμου.

Το φυλετικό αυτό όνομα «Άβαντες» έφεραν οι αρχαιότατοι κάτοικοι της Εύβοιας, καταγόμενοι από τη Φωκίδα της Στερεάς Ελλάδας απ΄ όπου ήλθαν με τον βασιλιά τους Άβαντα, εξού και η ονομασία τους, που αφού διασκορπίστηκαν στη Πελοπόννησο και στη συνέχεια στη Φωκίδα, ίδρυσαν εκεί την πόλη Άβαι και στη συνέχεια μετοίκησαν στην Εύβοια όπου και εγκαταστάθηκαν οριστικά. Από τότε η Εύβοια ήταν γνωστή ως «Αβαντιάς» ή «Αβαντίς», («Αβαντίδα»). Σύμφωνα με τους μύθους, πρόγονη των Αβάντων ήταν η νύμφη Άβα, η οποία αφού ενώθηκε με τον Ποσειδώνα, γέννησε τον Εργίσκο, ήρωα της Θράκης, ιδρυτή της πόλης Εργίσκης, της σημερινής Τσατάλζας.

Ήταν γνωστοί στον αρχαίο κόσμο επειδή ξύριζαν το μπροστινό μέρος του κεφαλιού και άφηναν αλογοουρά στο πίσω μέρος, προκειμένου να μην μπορούν να τους πιάσουν από τα μαλλιά οι αντίπαλοί τους, ενώ η πολεμική τους ικανότητα ήταν ευρύτατα αναγνωρισμένη.

Ο Νόννος (5ος μ.Χ.αι.) παρουσιάζει τους Άβαντες ως ιερατικό γένος, προπάτορες των Κουρήτων,που μετείχαν στις διονυσιακές εκστρατείες. Περίπου την 2η χιλιετία π.Χ. επεκτάθηκαν στην Αττική, την Ιωνία και σε μερικά νησιά του Αιγαίου. Τα ίχνη τους χάνονται την περίοδο μετά τον τρωικό πόλεμο, μερικοί επιστήμονες όμως υποστηρίζουν ότι μετοίκησαν εκείνη την εποχή στη Θεσπρωτία και πήγαν στους Θεσπρωτούς. 

Ο Παυσανίας αναφέρει στο Ελλάδος περιήγησις ότι οι Άβαντες συμμετείχαν στην αποίκηση του Θρονίου στην Θεσπρωτία......."δεμένοι στα κατάρτια του πλοίου τους"

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ

Ποιος είναι ο Θεοκλύμενος

Τηλέμαχος και Θεοκλύμενος στο παλάτι της Ιθάκης

Ποιος είναι ο Θεοκλύμενος, κληθείς από τον θεό, το πιο μυστηριώδες πρόσωπο στην Οδύσσεια που συνοδεύει τον Τηλέμαχο στην επιστροφή του στην Ιθάκη με το πλοίο του Νοήμονος του γιου του Φρονίου;

Εισέρχεται από την Πύλη του Ιονίου και   είναι μάντης,   έχει εσωτερική  όραση και  "βλέπει".  "Βλέπει"  με τα μάτια της ψυχής  καθαρά την ενέργεια των πραγμάτων και των προσώπων γύρω του χωρίς τη μετάφραση των προγραμμάτων της κοινωνικής διαμόρφωσης. Βλέπει σαν τον Απόλλωνα κάτω από τον αστερισμό του.

 Όλο το τελευταίο μέρος της Οδύσσειας εκτυλίσσεται κάτω από τον αστερισμό του Απόλλωνα.

Όταν ο Τηλέμαχος δέχεται στις ακτές της Πύλου τον Θεοκλύμενο ο Όμηρος αφηγείται δια μακρών την γενεαλογία του. Για κανένα άλλο ήρωα δεν μας φανερώνει τόσες πολλές λεπτομέρειες και το κάνει κατά τρόπο σκοτεινό σχεδόν ακατανόητο παραλείποντας λεπτομέρειες και αφήνοντας στην σκιά κομβικά επεισόδια. Το γεγονός δεν είναι τυχαίο ούτε ακατανόητο. Ο Θεοκλύμενος έχει μια γενεαλογία τόσο μεγαλόπρεπη γιατί είναι ο μεγαλύτερος προφήτης της Οδύσσειας. Ενώ ο Πρωτέας και ο Τειρεσίας ασκούν την τέχνη μέσα από την έμπνευση των θεών, ο Θεοκλύμενος βλέπει.

Είναι ο μόνος προφήτης που βλέπει στην Οδύσσεια και έχει το απολλώνιο χάρισμα.

Όταν φθάνουν στο παλάτι αποθέτουν οι Μνηστήρες τους χιτώνες τους στα θρονιά σφάζουν τραγιά και κατσίκες γουρούνια μια αγελάδα και μοιράζουν τα εντόσθια.

Ο Μελάνθιος βάζει κρασί ο Φιλοίτιος μοιράζει το ψωμί ο Κτήσιππος πετάει ένα βοδινό πόδι πάνω στον Οδυσσέα με χλευασμό και ο Τηλέμαχος μιλάει με αποφασιστικότητα. Αμέσως μετά η Αθηνά κυριεύει τους Μνηστήρες και αρχίζουν να γελούν ασυγκράτητα τα κορμιά τους αλλοιώνονται, το κρέας που τρώνε στάζει αίμα

Οι σιαγόνες παραμορφώνονται. Ποτέ στην ελληνική ποίηση ένας θεός δεν γίνεται η αιτία για αυτή την παραμόρφωση των ανθρώπινων χαρακτηριστικών

και ο Όμηρος το ζωγραφίζει με μια έντονη σκοτεινότητα.

Ποιος αντιλαμβάνεται αυτό που έχει συμβεί;

Οπωσδήποτε η Αθηνά, ο Θεοκλύμενος που ποτέ δεν λέει το όνομα του, αλλά και η Πηνελόπη ο Οδυσσέας και ο Τηλέμαχος που παρευρίσκονται στην σκηνή.

Οι μνηστήρες ; Ακόμη δεν το κατάλαβαν έστω για μια στιγμή πως μεταμορφώθηκαν

Κι η τρέλα τους είναι προσωρινή.

Η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει.

Ο Θεοκλύμενος δεν προφητεύει βλέπει και αρχίζει να μιλάει. Βλέπει με λεπτομέρειες που συσσωρεύονται με υπέροχο τρόπο αταξινόμητες. Ο Ήλιος χάνεται από τον ουρανό η άχλη τυλίγει τα πάντα το αίθριο και η αυλή γεμίζουν φάσματα που κατευθύνονται στον Άδη ο τοίχος και τα δοκάρια σκεπάζονται με αίμα ενώ, οι μνηστήρες απομένουν καθηλωμένοι στην προηγούμενη εικόνα με τα πρόσωπα τυλιγμένα στην σκοτεινιά.

Η σκηνή προκαλεί έντονη εντύπωση και ο Όμηρος δεν μας λέει αν το όραμα το βλέπει μέσα στο μυαλό του ο μάντης ή αν είναι ένα εξωτερικό όραμα που γεμίζει το παλάτι.

Το βλέπουν οι υπόλοιποι; Ο Οδυσσέας με τον Τηλέμαχο το βλέπουν;

Βλέπουν την αποκάλυψη των εχθρών τους;

Το όραμα προοικονομεί τον θάνατο των μνηστήρων και αποκαλύπτει ότι το έγκλημα τους έχει παραβιάσει την τάξη του κόσμου.

Αν μετά από λίγο το τόξο του Οδυσσέα δεν τους σκότωνε μέσα στην αίθουσα ο ήλιος θα εγκατέλειπε τον κόσμο, η νύχτα θα τύλιγε τα αντικείμενα οι τοίχοι και τα δοκάρια θα έσταζαν αίμα τα φάσματα θα κατέβαιναν προς το Έρεβος.

 ἠέλιος δὲ οὐρανοῦ ἐξαπόλωλε, κακὴ δ᾽ ἐπιδέδρομεν ἀχλύς." Όταν ο Ήλιος στον ουρανό απωλέσθη  και  εξαπλώθηκε  επιδρομή ομίχλης

Την Εποχή της Ολικής 'Έκλειψης  Ηλίου....υ Οδυσσείας 353