Τα παιδιά του Ηρακλή

Οι περιπέτειες των Ηρακλειδών

Με τον όρο Ηρακλείδες αναφέρονται οι γιοι του Ηρακλή και οι απόγονοί τους. Πολλοί βασιλικοί οίκοι στην αρχαία Ελλάδα οριοθετούσαν την καταγωγή τους μέχρι τον ενδοξότερο ήρωα της Ελληνικής μυθολογίας, τον Ηρακλή με χαρακτηριστική είναι η περίπτωση των βασιλέων της Μακεδονίας.Ο Τήμενος ήταν γιος του Αριστόμαχου και δισέγγονος του Ύλλου, του γιου της Δηιάνειρας και του Ηρακλή, γιου του Δία, γνήσιος δηλαδή Ηρακλείδης, τρίτος κατευθείαν απόγονος  και ένατος ο Κάρανος.
Ο Κάρανος ήταν ο μυθικός γενάρχης του βασιλικού οίκου της Μακεδονίας. Ο Κάρανος αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Θεόπομπο. Ακολουθούν Κοίνος, Τυρίμμας, Περδίκκας και οι λοιποί όπως τους γνωρίσαμε από τον Ηρόδοτο.
Από τον Ηρόδοτο, για τον οποίο οι Μακεδόνες φαίνεται να αποτελούν ένα ελληνικό φύλο όπως τα άλλα –το αποκαλεί μάλιστα Δωρικόν έθνος– γνωρίζουμε τα ονόματα των Μακεδόνων βασιλέων από τον πρώτο βασιλιά Περδίκκα Α’ μέχρι τον Περδίκκα Β’. Είναι οι: Περδίκκας Α’, Αργαίος, Φίλιππος, Αέροπος, Αλκέτας, Αμύντας, Αλέξανδρος, Περδίκκας Β’.  Σύνολο οκτώ. Τον ίδιο αριθμό χωρίς αναφορά στα ονόματα κάνει και ο Θουκυδίδης, ο οποίος επίσης μαρτυρεί την ελληνική καταγωγή του Περδίκκα. Οι δύο ιστορικοί συμφωνούν και στο ότι ο πρώτος Περδίκκας ήρθε στη Μακεδονία «το αρχαίον», δηλαδή τον 6ο αι. π.Χ. ή νωρίτερα.
Έγινε βασιλιάς των Μακεδόνων με τον ακόλουθο τρόπο. Τρία αδέλφια από τη γενιά του Τημένου, ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας, κατέφυγαν από το Άργος στους Ιλλυριούς· από εκεί πέρασαν στην Άνω Μακεδονία και έφτασαν στην πόλη Λεβαία. Εκεί υπηρέτησαν έναντι αμοιβής τον βασιλιά, ο ένας φροντίζοντας τα άλογα, ο δεύτερος τα βόδια, ενώ ο πιο μικρός από αυτούς, ο Περδίκκας, τα μικρότερα ζώα. Τον παλιό καιρό δεν ήταν φτωχός μόνο ο λαός, αλλά και οι βασιλιάδες, και το ψωμί του σπιτιού το φούρνιζε η ίδια η βασίλισσα. Όμως κάθε φορά που έτρωγε το καρβέλι του νεότερου αδελφού, του Περδίκκα, το ψωμί γινόταν διπλάσιο, και επειδή αυτό γινόταν συχνά, εκείνη το είπε στον άνδρα της, κι αυτός, ακούγοντάς το, σκέφτηκε πως το πράγμα ήταν σημαδιακό. Κάλεσε λοιπόν τους υποτακτικούς του και τους πρόσταξε να φύγουν από τη γη του, όμως εκείνοι απάντησαν πως είχαν το δικαίωμα πρώτα να πληρωθούν και μετά θα έφευγαν. Ακούγοντας για πληρωμή ο βασιλιάς, ίσως από θεϊκή συγκυρία, είδε να μπαίνει μέσα στο σπίτι ήλιος από την καπνοδόχο. Και τότε λέει: «Αυτόν σας δίνω για μισθό αντάξιο σε σας», και τους έδειξε τον ήλιο. Ο Γαυάνης και ο Αέροπος έμειναν άναυδοι ακούγοντας την απόκριση, αλλά ο μικρότερος, που κρατούσε και μαχαίρι, είπε: «Συμφωνούμε βασιλιά με όσα μας δίνεις». Και με το μαχαίρι του χαράζει κατά γης τον κύκλο που έκανε ο ήλιος στο σπίτι.  Το ’κανε τρεις φορές και τάχα μάζευε κατόπι τον ήλιο στον κόρφο του. Στη συνέχεια, οι τρεις τους έφυγαν.

(Ηρόδοτος 8.137-138)
Μεταγενέστερη πηγή παραδίδει ότι χρησμός δόθηκε στον Περδίκκα να εγκαταλείψει την Πελοπόννησο:

Οι ευγενείς Τημενίδες βασιλεύουν σε εύφορη γη, δώρο του Δία που κρατά την αιγίδα. Σπεύσε όμως για τη γη των Βοττιαίων, χώρα πολλών κοπαδιών, και όπου δείτε κατσίκες λευκές σαν το χιόνι με κέρατα αστραφτερά, που κοιμούνται ύπνο βαθύ, στο επίπεδο μέρος αυτής της γης θυσιάστε στους θεούς και ιδρύστε την πόλη του κράτους σας
(Διόδωρος Σικελιώτης 7.16).

 «Κατά την Γεωμετρική περίοδο παρατηρούνται πολλαπλές μεταναστεύσεις ελληνικών φύλων ή τμημάτων τους από τις περισσότερο άγονες και δυσπρόσιτες περιοχές της νοτίου βαλκανικής και της ηπειρωτικής ενδοχώρας προς τα πεδινότερα και ευφορότερα παράλια του ελλαδικού κορμού, των νήσων, των μικρασιανών παραλίων, αλλά και της μεγαλονήσου Κύπρου. Για την κατανόηση και την χρονολόγηση των μετακινήσεων αυτών οι μελετητές της εν λόγω περιόδου καταφεύγουν κυρίως στις ιστοριογραφικές μαρτυρίες, στις ποιητικές δημιουργίες, στις μυθολογικές παραδόσεις και στα αρχεία των πόλεων, (τα οποία συνήθως διασώζονται ως κατάλογοι αρχόντων, ιερέων και νικητών σε αγώνες), καθώς και στα ποικίλα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία άλλοτε επιβεβαιώνουν τα παραπάνω δεδομένα και άλλοτε αντιτίθενται σ' αυτά και τα ακυρώνουν. Η υπό εξέταση κάθοδος των Δωριέων στην Πελοπόννησο χρονολογείται με βάση τους καταλόγους των βασιλέων της Σπάρτη στο 1148 π.Χ.ή στο 1104 π.Χ. Οι δύο υπολογιζόμενες χρονολογίες ελάχιστα απέχουν από τις χρονολογίες 1125 π.Χ.ή 1120 π.Χ. τις οποίες παρέχουν αρχαιολογικές παρατηρήσεις για το ίδιο γεγονός». «Η σημαντικότερη μεταναστευτική πληθυσμιακή κίνηση σύμφωνα με αρκετούς μελετητές ήταν εκείνη των Δωριέων και πραγματοποιήθηκε στα τέλη της 2ης π.Χ. χιλιετίας. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα προκύπτει ότι πιθανόν ο ιωνικός αποικισμός ξεκίνησε αμέσως μετά την δωρική μετανάστευση, περί το 1000 π.Χ. ή λίγο ενωρίτερον, ενώ η κατάκτηση των Κυκλάδων μάλλον προηγήθηκε του αποικισμού ή συνέβη παραλλήλως προς αυτόν». 
 «Ο Πλάτων αναφέρει ότι όταν οι Ηρακλείδες κατέλαβαν με την βοήθεια όλων των Δωριέων την Πελοπόννησο, βασιλιάς του Άργους έγινε ο Τήμενος, της Μεσσήνης ο Κρεσφόντης και της Σπάρτης οι Πρόκλης και Ευρυσθένης, ο λόγος που στη Σπάρτη πάντοτε υπήρχαν μετά δυο βασιλιάδες, όλοι παιδιά του Ηρακλή και καλύτεροι ως αρχηγοί από τους απογόνους του Πέλοπα. Ακολούθως οι βασιλιάδες αυτοί ή οι τρεις Δωρικές πόλεις Σπάρτη, Μεσσήνη και Αργος έκαναν συνασπισμό με ηγέτιδα την Σπάρτη για την αντιμετώπιση των διαφόρων εχθρών τους. «Βασιλιάς του Άργους έγινε ο Τήμενος, της Μεσσήνης ο Κρεσφόντης και της Σπάρτης ο Πρόκλης και Ευρυσθένης. Για την αντιμετώπιση αυτού του κινδύνου, οι Δωριείς ένωσαν τις δυνάμεις τους, που ήταν μοιρασμένες στις τρεις πόλεις τους υπό την εξουσία βασιλιάδων που ήταν αδέλφια, γιοι του Ηρακλή. Ο στρατός αυτός ήταν ανώτερος από εκείνο που πολέμησε στην Τροία (υπονοεί του Μενελάου και του Αγαμέμνονα). Πρώτα-πρώτα, όλοι θεωρούμε ότι οι γιοί του Ηρακλή ήταν καλύτεροι αρχηγοί από τα εγγόνια του Πέλοπα. Τέλος, έλεγα ότι εκείνοι ήταν Αχαιοί, που είχαν νικηθεί από τους Δωριείς.». (Πλάτωνος «Νόμοι». Γ, 683 - 686)».
Η επιστροφή των Ηρακλειδών, του Νικόλαου Λεμοντζή.

 Με τη στενότερη σημασία του όρου, Ηρακλείδες είναι οι απόγονοι του Ηρακλή και της Δηιάνειρας, με την κάθοδο των οποίων στην Πελοπόννησο σχετίζεται η άφιξη των τελευταίων Δωριέων στον Ελλαδικό χώρο. Αμέσως μετά τον θάνατο του Ηρακλή και την άνοδό του στον Όλυμπο, τα παιδιά του έμειναν χωρίς προστάτη και καταδιώχθηκαν από τον Ευρυσθέα.  Πήγαν στην Αθήνα και ο Ευρυσθέας κήρυξε τον πόλεμο  Στη μάχη που επακολούθησε στην Αττική, οι Αθηναίοι κατετρόπωσαν τον στρατό του Ευρυσθέως, ο οποίος έχασε τη ζωή του, ενώ σκοτώθηκαν και οι 5 γιοί του. Η νίκη αυτή είχε προφητευθεί από το Μαντείο των Δελφών, που είχε δώσει στους Αθηναίους την υπόσχεση ότι θα νικούσαν αν θυσιαζόταν με τη θέλησή της μία παρθένος από «γένος ευγενών». Η Μακαρία, κόρη του Ηρακλή και της Δηιάνειρας, θυσιάστηκε τότε θεληματικά για να χαρίσει τη νίκη στα αδέλφια της και τους Αθηναίους.
 Από τη στιγμή του θανάτου του Ευρυσθέα και της καταστροφής του στρατού του, οι Ηρακλείδες ήθελαν να επιστρέψουν στην Πελοπόννησο, από όπου καταγόταν ο Ηρακλής, . Με οδηγό τον Ύλλο . Όταν  σκοτώθηκε ο Ύλλος, κι έτσι οι Ηρακλείδες επέστρεψαν πίσω. Μετά από πολλά χρόνια, ο εγγονός του Ύλλου Αριστόμαχος ξαναπήγε να ρωτήσει το Μαντείο. Ο χρησμός που του δόθηκε, όπως τουλάχιστον τον κατάλαβε ο ίδιος, έλεγε ότι οι θεοί θα του χάριζαν τη νίκη αν ακολουθούσε την «ευθεία οδό». Πίστεψε ότι η φράση σήμαινε τον Ισθμό και προσπάθησε να τον περάσει, αλλά σκοτώθηκε εκεί. Οι Ηρακλείδες επέστρεψαν στη Στερεά Ελλάδα για μια ακόμα φορά. Οι γιοί του Αριστομάχου, όταν ενηλικιώθηκαν, απέστειλαν τον πρεσβύτερό τους, τον Τήμενο, ξανά στους Δελφούς, όπου ζήτησε τον ίδιο χρησμό που ζητούσαν οι πρόγονοί του: «Πότε θα έρθει η μέρα του γυρισμού;» Επειδή ωστόσο είχε παρατηρήσει ότι οι προγόνοι του ακολούθησαν τον χρησμό και αυτός είχε σταθεί η αιτία του χαμού τους, ο Τήμενος ρώτησε επιπλέον με πίκρα τον θεό: «Γιατί;» Αυτός του αποκρίθηκε δια της Πυθίας ότι δεν ήταν δικό του το λάθος εάν οι πρόγονοί του δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν σωστά τους χρησμούς. Του εξήγησε όμως λίγο περισσότερο, ότι με τον «τρίτο θερισμό» υπονοούσε την τρίτη γενιά, και με την «ευθεία οδό» τον θαλάσσιο δρόμο ανάμεσα στις ακτές της Στερεάς και της Πελοποννήσου. Ο Τήμενος έμεινε ευχαριστημένος από τις διευκρινήσεις του νέου χρησμού. Ο ίδιος και τα αδέλφια του αποτελούσαν πραγματικά την τρίτη γενιά. Αμέσως, οι Ηρακλείδες ξεκίνησαν να κατασκευάζουν σε μια ακτή της Λοκρίδας τα απαραίτητα για μια θαλάσσια εισβολή και απόβαση πλωτά μέσα. Στην τοποθεσία αυτή υπήρχε μια κωμόπολη που, μετά το στήσιμο των ναυπηγείων εκεί, ονομάσθηκε μέχρι σήμερα Ναύπακτος (από τη λέξη ναυς και το ρήμα πήγνυμι = κατασκευάζω). Όμως   ένας λοιμός άρχισε να αποδεκατίζει το στράτευμα, εξ αιτίας της δολοφονίας του μάντη Κάρνου. Ο Τήμενος έτρεξε ακόμα μια φορά στο περιώνυμο Μαντείο των Δελφών και εξακρίβωσε από τον χρησμό ότι η θύελλα και ο λοιμός ήταν συνέπειες της θεϊκής οργής για τον φόνο του μάντη. Ο θεός προσέθεσε ότι ο φονιάς έπρεπε να εξοριστεί για 10 χρόνια και ότι οι Ηρακλείδες έπρεπε να χρησιμοποιήσουν ως οδηγό στην εκστρατεία τους «ένα πλάσμα με τρία μάτια». Ο Τήμενος υπάκουσε και εξόρισε τον Ιππότη. Τότε πέρασε από εκεί ο Όξυλος, επιστρέφοντας από την Ήλιδα στην πατρίδα του, την Αιτωλία, καβάλα στο άλογό του. Ο Όξυλος ήταν μονόφθαλμος και οι Ηρακλείδες θεώρησαν ότι το μάτι του μαζί με τα δύο του αλόγου του συνιστούσαν τα τρία μάτια του «πλάσματος» που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν. Τον πήραν λοιπόν ως οδηγό για την επάνοδό τους στην Πελοπόννησο, αφού ο Όξυλος δέχθηκε με τον όρο ότι θα τον βοηθούσαν να καταλάβει τον θρόνο της Ήλιδας. Μετά από όλα αυτά, οι Ηρακλείδες αποβιβάσθηκαν στην Πελοπόννησο και υπέταξαν τους κατοίκους της ύστερα από αρκετές μάχες. Ως επιστέγασμα της τελικής και οριστικής επικρατήσεώς τους, ίδρυσαν ένα βωμό του «Διός Πατρώου».

Από το Άργος στη Μακεδονία κυνηγώντας  ένα αγριοκάτσικο, την Αίγα στον αστερισμό του Αιγόκερω

Αστραία

Πηγές:
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
ΑΙΓΙΣ
ΤΗΜΕΝΙΔΕΣ